Jaargang 54 Nummer 5

Pokrof 1 9 Soms treden bijbelse figurenmaar heel eventjes op, kortmaar krachtig. Ze spelen niettemin een voorname rol. De rol van Jozef in het kerstverhaal is er eenmooi voorbeeld van.Met Kerstmis vieren christenen de geboorte van eenmens die het Licht van dewereld genoemdwordt. Het is de komst van een nieuwe koning die in onzewereld een rechtvaardiger orde op gang brengt. Het verhaal gaat dat het bijna lukte deze pasgeborene al meteen te doden. KoningHerodes probeert de komst van het kerstkind namelijk direct ongedaan temaken. Deze heerser oefent zijn koningschap uit door inBethlehem onschuldige kinderen te laten vermoorden. Dankzij Jozef ontkomt Jezus hieraanmaar net. Aan de hand van het begin van het Mattheüs-evangelie en een romaans kapiteeltje van de vlucht naar Egypte in de Sint-Lazaruskathedraal, gebouwd tussen 1120 en 1146 te Autun inBourgondië, wil ik iets over Jozefs vaderschap verduidelijken. De Jozef vanAutun is een vanmijn favoriete figuren. Jozef zet een bijbels model van vaderschap neer enHerodes is zijn tegenbeeld. O p een van de vele kalkstenen kapiteeltjes in de basiliek, die binnenin romaans is maar vanbuiten laatgotischaandoet, heeft beeldhou- wer meester Gislebertus de vlucht naar Egypte (Mt. 2,13-15) afgebeeld. Op de afbeelding kij- ken we naar Jozef, maar in werkelijkheid staan Maria en Jezus in het middelpunt van de sculp- tuur. De houding vanMaria en de plaatsing van Jezus op haar schoot verwijzen naar een positie gezetenop een troon.Moeder enkinddragende wereld met hun handen. Hun ogen stralen rust uit wat in strijd lijkt met de ernst van de situ- atie. Het kapiteeltje maakt meteen al duidelijk dat de vormgeving van een geloofswaarheid prevaleert boven een realistische weergave. De voorstelling is heel decoratief, maar verder wat statisch. De enige beweging van het kunstwerk wordt gesuggereerd door de ezel die een voor- poot opheft. De figuur Jozef staat eigenlijk ter- zijde en bevindt zich aan de zijkant van het ka- piteeltje. Hij lijkt marginaal, een randfiguur, die ophet punt staat uit beeld te verdwijnen. Al- leen de ezel let op Jozef. Meester Gislebertus heeft de leidsels van de ezel in de hand van Jo- zef gelegd. Zijn linkerhand draagt een zwaard rustend op zijn schouder. Jozefs mond staat open en dat komt omdat er haast is geboden. Zijn onrust staat in contrast met de rust van Maria en Jezus. Het leven van Jezus is in gevaar omdat koning Herodes Hem naar het leven staat (Mt. 2,13). Waarom maakt Jozef zoveel haast?Waarmaakt hij zich eigenlijk druk over? Hij is immers niet de vader van het kind. Mat- theüs vermeldt hemtochniet als verwekker van Jezus (Mt. 1,16). Wel ontpopt hij zich als een betrouwbare bondgenoot van Jezus en Maria. Het tafereeltje van de vlucht naar Egypte geeft aan dat hij zijn mannetje staat. Hij voert het groepje vluchtelingen aan uit de handen van de vijand. Daarmee ontfermt hij zich over Jezus en adopteert Hem als zijn kind. Hij beseft dat die daad zijn hele leven ondersteboven gooit. Je land achterlaten en vluchten naar een vreemd land is zeer ingrijpend in iemands bestaan. Jo- zef bewijst dat hij niet voor niets een rechtvaar- dige (in het Hebreeuws een tsaddiek ) wordt genoemd (Mt. 1,19). Hij is een menselijke, barmhartige man en zo is hij het type van een nieuw soort vader. Heel anders dan de bloed- dorstige Herodes die wel als biologische vader van Archelaüs wordt beschreven (Mt. 2,22). Jozef is een nabootser van God. Hij leeft recht- vaardig, en rechtvaardigen helpen ons omzicht op de onzichtbare God te krijgen. Jozef laat ons iets van Gods gerechtigheid en zijn compassie zien. Deze kompaan van Maria en Jezus toont dat hij hoort bij Jahweh de Verbondsgod, ie- mand die voor zijn plotse verantwoordelijkheid niet wegloopt. Hoewel zijn rol in de bijbel maar kort duurt en meester Gislebertus hem aan de rand afbeeldt, laat hij zich inschakelen. Hij neemt beslissingen en doorstaat beproevingen. Hij kondigt ook Gods bevrijdingsprogramma aandoor de naamvanhet kindbekend temaken (Mt. 1,25). Jezus’ naam betekent immers ‘God redt’, ‘Jahweh bevrijdt’ of ‘de Aanwezige is je helper’. Of in het gebaar van Gislebertus: ‘dra- ger van de wereld’. Jozef als Vader