Jaargang 54 Nummer 2

De Hagia Sofia in de Russische literaire herinnering POKROF 4 De gezanten van vorst Vladimir uit het Kievse Roes raakten in vervoering van de Byzantijnse liturgie in deze majestueuze ka- thedraal. In de kroniek Het ver- haal van de voorbije jaren staat hun vaak geciteerde reactie: “Toen kwamen wij bij de Grieken en zij brachten ons naar de plaats waar zij hun God dienen en wij wisten niet of wij in de hemel waren of op aarde, want er bestaat op aarde nergens zo’n aanblik en zulke schoonheid, en wij zijn niet in staat het na te vertellen. Wij weten alleen dat God daar bij de mensen verblijft en dat hun eredienst beter is dan in alle andere landen. Wij kun- nen die schoonheid niet verge- ten.” Levende herinnering En zij zijn het niet vergeten, niet in de middeleeuwse pelgrimsver- slagen en niet bij de negentien- de-eeuwse slavofiele herontdek- king van de Byzantijnse wortels van het Russische christendom. De culturele belangstelling van Russische historici en diploma- ten voor de stad aan de Bosporus neemt in de 19e eeuw toe en de bereisde diplomaat A. Moeravjov (1845-1900) roept uit: “Kunnen wij, Russen, ooit uitgepraat ra- ken over de Hagia Sofia?” Bij de panslavisten neemt het verlangen naar herstel van de Hagia Sofia als kerkelijk middel- punt ideologische vormen aan. N. Danilevski en F. Dostojevski dromen van de stad als hoofdstad van een panorthodoxe federatie met het kruis weer op de koepel van de Hagia Sofia, die in 1453 een moskee werd. De dichter Fjodor Tjoettsjev evoceert in het gedicht ‘Profetie’ (1850) een visioen (in letterlijke vertaling): En de oude gewelven van de Sofia Zullen in het vernieuwde Byzantium Weer hun schaduw doen vallen op Christus’ altaar! Werp u daarvoor neer, o tsaar van Rusland, En sta op, als Panslavische Tsaar! Twintigste eeuw De Hagia Sofia is een merkwaar- dige esthetische paradox: van buiten is zij allesbehalve elegant en maakt zij een lompe indruk. Het exterieur is somber en onbe- werkt. Maar binnen wordt de massa opgeheven en verandert zij in een wonder van lichtheid. De stenen onbeweeglijkheid ver- dwijnt door de doorschijnend- heid van de vele tientallen ramen en de dynamische ritmiek van de viervoudige zuilengalerijen. De tegenstelling tussen binnen- en buitenkant leidt vaak tot een eer- ste indruk van teleurstelling. “Hoezo, is dat nu het wereld- wonder waarover ik zoveel ge- hoord en gelezen heb”, roept een Poolse journaliste uit, om te concluderen dat “men zelden zulk een disharmonie ontmoet De Russen hebben vanaf het begin van hun geschiedenis een bijzondere relatie gehad met de Hagia Sofia (Aya Sofia) in Constantinopel. De moeder aller Orthodoxe kerkgebouwen speelde een beslissende rol bij de kerstening van het Kievse Roes in 988. Wil van den Bercken vertelt het verhaal van deze - meer dan duizend jaar oude - bijzondere relatie Koepel van de Hagia Sofia in Istanbul, Turkije.