Jaargang 54 Nummer 1

POKROF 20 ke wezen, de goddelijk energie, dan aan de Menswording. De per- soon van Christus staat dan meer op de achtergrond. Maar voor Kabasilas is het juist Christus die het middelpunt uitmaakt van het geestelijk leven. Hij vond de geschriften van Palamas “onbe- rispelijk”, maar hield zich op een afstand. En voorts: voor hem gold toch óók de wijsheid van deze wereld, en hij hield niet van de anachoreten (kluizenaars, red.). Leven in Christus Kabasilas was een mystiek schrij- ver, maar bijbelser georiënteerd en minder mystiek dan de hesychasten. Meer dan bij die laatste mystieke schrijvers staat bij Kabasilas het leven van Christus centraal. Zijn werk Het leven in Christus behandelt het geestelijke genadeleven, dat door de heilige sacramenten wordt gevoed en ons steeds meer met Christus verenigt. Het leven in Christus wordt bereikt door de goddelijke mysteriën van doop, zalving en eucharistie. Christus neemt in de mens woning en ver- enigt zich met hem. “[W]ie zich met de Heer verenigt, is met Hem één Geest” (I Kor. 6,17). In de hele liturgie is het leven van Christus de onderstroom en haar opbouw wordt erdoor be- paald. De rite representeert in harmonische orde de verschil- lende fasen van het leven van Christus. Enige voorbeelden: de prothèsis (dienst van de voorbe- reiding, helemaal aan het begin van de Goddelijke Liturgie of eucharistie, red.) stelt de eerste periode voor: Christus’ verbor- gen leven. Bij het binnendragen van het Evangelieboek (Kleine Intocht) begint het openbare leven. Als de gaven naar het altaar worden gebracht (Grote Intocht), denken we aan Jezus’ intocht in Jeruzalem; waarna het Kruisoffer volgt en tenslotte het neerdalen van de Geest. Het geestelijke leven vindt plaats binnen Christus, in het bijzonder door de sacramenten. Van het corpus Christi mysticum is de Heer het hoofd; met Hem delen wij het gemeenschappelijk bezit. De zonde bestaat hieruit dat de ledematen van het lichaam gescheiden zijn. De sacramenten zijn dragers van de werkelijkheid; in navolging van Christus worden wij gedoopt. De liturgie is niet alleen een zaak van de gelovigen en de priester. Een hele gemeenschap is erbij betrokken. De priester vraagt dat de engelen worden gezonden om dit met ons te vieren. We geden- ken de heiligen, we roepen hen aan, en ze nemen ook deel aan de viering. De Geest is aanwezig, die - onzichtbaar - door de handen en de woorden van de priester de mysteriën consacreert. Natuur- lijk werden over al deze punten verwoede theologische discussies gevoerd. We zouden meer over de persoon van Kabasilas willen weten. Ons boeit hij vooral door zijn brede oriëntatie: door zijn belangstel- ling voor de maatschappij waarin hij leeft en door zijn mystieke geschriften. Was hij een Renais- sancemens? Door sommigen in elk geval wordt hij een humanist genoemd. Dolf Bruinsma Johannes VI Kantakouzenos als kei- zer én (later) als monnik. Verluch- ting van Byzantijns handschrift uit Constantinopel, rond 1370-1375. Meer hulp bij studie Kerkslavisch Nu overzichtelijk bijeen op één CD-Rom: Handboek voor het liturgisch Kerkslavisch: grammatica, met register van gebruikte bijbelteksten; Oefenboek voor het liturgisch Kerkslavisch 1, 2, 3: gebeden, vele liturgische teksten, katechismus(onderwerpen), bijbelteksten, luisteroefeningen. Met ver- klaring + register van liturgische termen; Uitvaart- en Begrafenisdienst voor Overledenen; De grote en heilige nacht van het Pascha: zangteksten, Kerkslavisch en Nederlands, én De grote en heilige nacht van het Pascha, zangteksten, Grieks/Nederlands. Beide met inhoudsopgave en verklarende woordenlijst. In pdf-formaat (voor printen geen Kerkslavische, Russische of Griekse letterset nodig). Uitsluitend voor studiedoeleinden, niet in de handel verkrijgbaar. Bestelling: J.J.A.M. Simons (tel. 040-2425539). Toezending: na ontvangst € 15,- op rekening 15.13.58.621 t.n.v. J.J.A.M. Simons o.v.v. ‘CD-Rom’ én uw adres en telefoonnummer.