Jaargang 54 Nummer 1

POKROF 18 Nikolaos Kabasilas De Byzantijnse theologie ligt eeuwen achter ons, schijnt ver van ons af te staan en we krijgen er moeilijk vat op. Bestond er iets als een specifiek Byzantijnse theologie, of hebben we alleen de Cappadocische Vaders en wordt het verdere beeld bepaald door mystieke schrijvers, hymnen- dichters en debatten over enkele dogmatische kwesties die er nu weinig meer toe schijnen te doen? Ook voor de Byzantijnse filosofie schijnt iets dergelijks te gelden. Was er een zelfstandige Byzantijnse filosofie? Byzantium tweede helft 14e eeuw: we zien behalve een bestuurlijke lappendeken ook nog een laatste culturele opbloei. De mysticus Nikolaos Kabasilas schrijft zijn beschouwing over de Goddelijke Liturgie. In dit eerste artikel probeert Dolf Bruinsma hem in zijn tijd te plaatsen, maatschappelijk-politiek en levensbeschouwelijk. (In de volgende Pokrof-editie zal een tweede artikel, ‘Nikolaos Kabasilas over de Liturgie’, verschijnen.) Tussen maatschappij en mystiek Denken in Byzantium Er waren denkers die van de ‘hei- dense’ antieke filosofie niets moesten hebben, en sowieso elke wetenschap verdacht vonden. En er was een stroming die de antie- ke wijsbegeerte tot uitgangspunt nam. Het was hier de taak de mens voor te bereiden op de een- wording met Christus. De ware kennis was zonder God niet te bereiken en de filosofie schonk de levenswijsheid die de mens hielp zich te vervolmaken naar Gods beeld. Wie de wijsheid kent, kent de waarheid, en wie de waarheid kent, kent God. De theologie hield verder altijd nauw contact met het overgele- verde Woord en met de liturgie, waarin het Woord een centrale rol speelt. De 14e eeuw kent eni- ge ‘mystagogen’ (= Gr. inleiders/ inwijders in de mysterieën), die zich bezighouden met liturgi- sche symbolen en die de gelovi- gen in contact brengen met het innerlijk leven. Van adel Nog zeer de moeite waard voor ons is in dit verband het werk van Nikolaos Kabasilas, die leefde in de 14e eeuw. Kabasilas werd omstreeks 1320 in Thessaloniki uit adellijke familie geboren. Zijn achternaam nam hij van zijn moeder over, een vrome vrouw. Zijn laatste levensteken is een brief die hij in 1391 aan keizer Manuel II schreef. Men neemt aan dat Nikolaos Kabasilas niet lang nadien is overleden. De idee gedachtig dat de heilige Kerk van de H. Wijsheid (Aya Sofia), dé kerk van Byzantium’s hoofdstad Constantinopel, waar Nikolaos Cabasilas leefde, stu- deerde en werkte. (Foto: L. van Leijsen )