Jaargang 53 Nummer 2

POKROF 3 heeft de cultus van de heilige Alexander Nevskij sterk bevor- derd en stichtte een klooster ter ere van de dertiende-eeuwse vorst. In 1724 liet hij het gebeen- te van de heilige uit Vladimir overbrengen naar Sint Peters- burg. Sindsdien geldt Alexander Nevskij als de tweede patroonhei- lige van de stad. Sinds enkele jaren staat er weer een stand- beeld van Alexander Nevskij te paard op het drukke verkeers- plein voor het klooster. Aan- gezien vorst Alexander, die in 1240 en 1242 de katholieke Zweden en Duitsers versloeg, het symbool is geworden van de Orthodoxe onverzettelijkheid te- genover het katholieke expansio- nisme, krijgt de religieuze sym- boliek van Sint Petersburg ineens een heel andere dimensie. Russische stijl De prominente Orthodoxe kerk- gebouwen in westerse stijl bete- kenen niet dat er in het centrum van Sint Petersburg geen authentiek Russische kerkgebou- wen zijn of waren. Al heeft de stad gelukkig niet zo’n ingrijpen- de communistische reconstruc- tie ondergaan als Moskou, toch zijn er tientallen kerken uit het centrum verdwenen. Daaronder was de Drievuldigheidskerk aan de oever van de Neva tegenover het Winterpaleis, een van de oud- ste kerken van de stad, de Maria- Ontslapingskerk uit 1765 op het uit Dostojevski’s Misdaad en Straf bekende Hooiplein, en de marinekerk Verlosser-op-het-wa- ter (Spas-na-vodach) naast de admiraliteit. Deze laatste werd pas in 1911 gebouwd in de stijl van de 12e-eeuwse Pokrov-kerk in Vladimir en was daarmee een van de mooiste van Sint Peters- burg. Er is discussie over her- bouw van deze kerken. In het centrum is thans één over- duidelijke kerk in Russische, of beter neo-Russische stijl, de Ver- losser-op-het-bloedkerk (Spas- na-krovi). Met het bloed wordt het bloed van Alexander II be- doeld, die in 1881 op deze plek door een aanslag werd gedood. De kerk spreekt door haar exu- berante versiering het meest tot de verbeelding van de toeristen, maar is nooit een functionerend gebedshuis geweest. De recente- lijk geheel gerestaureerde kerk is museum gebleven, wat mis- schien het best past bij haar Disney-achtige uiterlijk. Aan de rand van het centrum ligt een heel ander type kerk, de Nicolaaskerk. Deze is een gaaf voorbeeld van de Russische barok en mooi gelegen in een park. Het is de enige kerk in het centrum die altijd in functie is gebleven in de Sovjet tijd en die al die tijd Russische burgers en buitenlandse bezoekers van de stad heeft bekoord met de impo- nerende Slavische kerkzang. Secularisering Een beschrijving van kerken in het centrum van Sint Peters- burg, evenals van Moskou en Kiev, geeft een vertekend beeld van het religieuze leven in die steden. Tegenover de dominante aanwezigheid van de historische godshuizen in de stadscentra staat het feit dat in de uitgestrek- te 20e-eeuwse woonwijken met miljoenen inwoners praktisch geen kerkgebouw te vinden is. In de Sovjet tijd was bouw daar natuurlijk onmogelijk en thans is het gebrek niet meer in te halen, ook al worden er wel nieu- we kerken gebouwd. Hierdoor, maar ook door het be- wuste vasthouden aan traditione- le stijl, is er niet één kerkgebouw in Rusland in 20e-eeuwse stijl. De Orthodoxe Kerk kent geen moderne architectuur. Dat is het meest opvallende architectoni- sche verschil met andere christe- lijke confessies. Dus als er hier en daar een kerk gebouwd wordt in de buitenwijken van de steden, dan is het in 17e-eeuwse barok- of 19e-eeuwse neo-Russische stijl. Zo’n historiserende stijl mag een weldadige verschijning zijn tussen de zeeën saaie woon- blokken, het typeert ook de his- torische gerichtheid van de kerk zelf. De Russische kerkgebouwen zijn versteende schoonheid, in letterlijke en figuurlijke zin. Het enige argument daartegen is dat de moderne functionele kerkge- bouwen in het Westen ook niet vol zitten en vaak weer even snel afgebroken worden als ze ge- bouwd zijn. Wil van den Bercken Sint Petersburg: de Lutherse Petruskerk aan de Nevski Prospekt. 4 4 4 4 4 4 4 4