Jaargang 50 Nummer 3

POKROF 9 Soms komt het voor dat twee of meer afbeeldin- gen samen op één icoon staan, niet vanuit diepe- re theologische inzichten, of om recht te doen aan bepaalde overleveringen uit de bijbel of tradi- tie, maar louter en alleen, omdat de heiligen of gebeurtenissen op dezelfde dag herdacht of gevierd worden. Een bekend voorbeeld van deze iconografische ‘efficiency’ is de Pokroficoon met de voorstellingen enerzijds van de legende over de Pokrof van Maria, en anderzijds Romanos de Melode. Een ander voor- beeld is de icoon van Sint Mercurius en Sint Catharina. Beide heiligen worden op 25 november herdacht. Samen met een vijftigtal andere iconen was zij van 15 februari tot en met 1 juni te bezich- tigen op de tentoonstelling ‘Byzantijnse iconen uit het hart van Griekenland’ in het Bijbels Museum te Amsterdam. Als we de icoon nader beschouwen, valt op dat beide heiligen weliswaar naast elkaar staan, maar niet op elkaar betrokken zijn. Catharina is statisch afgebeeld, terwijl de afbeelding van Mercurius beweging suggereert. Dit wordt niet alleen veroor- zaakt doordat Mercurius in beslag wordt genomen door de inspectie van zijn pijl, maar ook doordat zijn houding (de linkervoet staat over het denk- beeldige midden van de icoon) de symmetrie door- breekt. Verder is er het verschil tussen de zorgelijk ogende Catharina die de toeschouwer recht aan- kijkt, dit in tegenstelling tot Mercurius. Wat hen naast deze verschillen in de voorstelling verbindt, is dat zij beide als martelaar zijn gestorven. Soldatenheilige Over de levensloop van de soldatenheilige Mercurius bestaan twee versies. In het eerste ver- haal is Mercurius een moedige generaal die diende onder de keizers Decius (251) en Valerianus (253- 260). Na het behalen van een overwinning wordt hij door de keizer uitgenodigd als gast. Wanneer hij echter weigert deel te nemen aan een godenoffer wordt hij gemarteld en uiteindelijk gedood. Een tweede versie van het leven van Mercurius beschrijft de heilige Basilius. Volgens hem was Mercurius degene die de afvallige keizer Julianus (361-363) op het slagveld dodelijk raakte met een pijl. Hierdoor voorkwam hij dat het Oost-Romeinse Rijk weer zou vervallen in het heidendom, nadat het gebied tijdens de regering van keizer Constantijn (324-337) tot het christendom was overgegaan. Gezien de wijze waarop de heilige op de icoon wordt afgebeeld, in soldatenkledij en met pijl en boog, lijkt de schilder vooral de Basiliusversie voor ogen te hebben gehad.* Koningsdochter Catharina was volgens de legende een koningsdoch- ter (vandaar de kroon op de icoon) die opviel door haar uitzonderlijke schoonheid en wijsheid. Ze had de filosofie, poëzie en de geneeskunde bestudeerd. Velen deden haar daarom een huwelijksaanzoek. Maar Catharina wil zich slechts verbinden met degene die haar gelijke in kennis is. Daarop leert een woestijnmonnik haar over een Man, Die oneindig veel meer kennis dan zij bezit. Catharina laat zich dopen (zie de bijbel in haar lin- kerhand). Keizer Maximinus (305-311) had het plan opgevat het christendom uit te roeien, maar onder de indruk gekomen van Catharina's schoonheid en wijsheid, besluit hij tot een debat tussen haar en vijf- tig filosofen, dat zij glansrijk wint. De keizer wil haar tot keizerin maken en zijn vrouw verstoten, maar Catharina weigert dit. De keizer ontsteekt in woede en laat haar geselen en in de gevangenis werpen. Uiteindelijk wordt zij onthoofd. Claudia Bisschops * Met dank aan drs. D. Efstathiou. Twee martelaren Sint Mercurius en Sint Catharina