Jaargang 50 Nummer 2

POKROF 2 (foto omslag, 2002 Mozhga). Priekaz van Stalin Vanaf 1917 is de kerk uit het maatschappelijk leven in de Sovjet-Unie geweerd. Vooral onder stalinistisch bewind wer- den geestelijken verdreven uit kerken en kloosters, verbannen of vermoord. Zo werd het klooster in Sarapul op bevel van Stalin ontruimd. Een deel van de mon- niken werd verbannen, anderen werden ter plekke gefusilleerd. Als gevangenis nr. 5 biedt het voormalige klooster tot op heden onderdak aan ruim duizend gevangenen. Rusland kent zware straffen. Doodstraf, opsluiting en langdurige verbanning naar de Taiga of Siberië was eerder regel dan uitzondering. De banneling werd een goedkope kracht in een haast onmenselijk arbeidskli- maat. Tallozen zijn vaak zonder aanklacht of proces tot vijand van de Sovjet-Unie verklaard, verban- nen of vermoord. Collectief Alleen in een cel betekent voor een Rus strafverzwaring. Suïcide komt in Rusland het meest voor bij eenzame opsluiting. De Rus is gevormd in een specifieke sociale context, het collectief, geschoeid op de leest van het vroegere par- tij-ideaal. De ongemakken, zoals te veel mensen in een ruimte, worden daarbij voor lief genomen. Vaak bestaan de sanitaire voor- zieningen in de gevangenissen slechts uit een wasbak met een kraantje en een wc; een gat in de vloer. In een van de Huizen van Bewaring (Isolator genoemd) leed men aan TBC, zweren, schurft, diarree en HIV. Er zijn artsen, maar die kunnen weinig uitrichten bij gebrek aan medi- cijnen en verbandmiddelen. Gebrek aan ventilatie veroor- zaakt een ondraaglijke lucht, die je bij binnenkomst naar adem doet happen. Stel je de gevangenis voor: dompi- ge cellengangen, verstoken van daglicht, met bemande kooiachti- ge sluizen tussen de afdelingen, metalen deuren in beton, voor- zien van een doorgeefluikje, hels kabaal van dichtslaande deuren, rammelende sleutelbossen en diepe kreten en vloeken vanuit de cellen. In de isolator is het zo benauwend, dat sommigen schuld bekennen om er zo snel mogelijk weg te komen. In de koloniën maar verder zien wat te doen in geval van onschuld. De gevange- nis is de sluitpost van de over- heidsbegroting. Geen roebel te veel! Van Mozhga naar Izhevsk In 1998 bezocht ik in het kader van Programma Uitzending Managers (PUM) de Jeugdgevan- genis in Mozhga, in de republiek Oedmoertië, op uitnodiging van het Staats Comité voor Jeugd- zaken. Oedmoertië grenst aan de Oeral. Tsjaikovski is er geboren. Vanwege de wapenindustrie was het een gesloten republiek tot 1992. Generaal Kalashnikov ont- wikkelde er het wapen dat zijn naam draagt. De jeugdgevange- nis in Mozhga was een sterk ver- ouderd en slecht onderhouden gebouwencomplex, waarin 340 jongens verbleven, ook hier ver- stoken van goede voeding, studie en werk. Jeugdigen, die anno 1998 ver beneden menselijke maatstaven een bitter, leeg leven leidden. De directeur vroeg steun aan Nederland bij het op gang brengen van onderwijs, sport en recreatie. Het Projecten Fonds van het Tilburgs Byzantijns Koor bleek een gewillig oor en zette zich in om voor dit doel 10.000 Amerikaanse dollars bijeen te garen, waardoor een computer- klas en een sportzaal konden worden ingericht en boeken en muziekinstrumenten konden worden aangeschaft. Voor deze jeugdigen werd in Izhevsk een complex gerenoveerd in kolonie nr. 9. In augustus 2002 hebben zij hun nieuwe onderkomen betrokken. Izhevsk is beter be- reikbaar voor ouders die hun kinderen willen bezoeken. Sociale voorzieningen Voor het uitbreken van de revo- lutie waren het met name de kloosters die vormgaven aan de werken van barmhartigheid zoals het verzorgen van zieken en het bezoeken van gevangenen. Onder de tsaren waren er nauwelijks sociale voorzieningen. Begin jaren negentig begon de kerk haar sociale taak weer op te pak- ken. Zoals in het Bobrenjov- klooster in Kolomna, ongeveer 130 km ten zuidoosten van Moskou. Aan abt Ignatius de opdracht om het klooster tot een sociaal middelpunt te maken voor de mensen uit de vroegere kolchoze. Abt en monniken voor- zagen de mensen van voedsel en medicijnen, maar de gevangenen bleven buiten beeld. Dat terwijl velen onterecht gevangen zaten. Een nieuw plan Eind 1998 kreeg generaal Grigori Zjeludov, in civiele dienst bij het Ministerie van Justitie, de op- dracht een plan te ontwerpen ter verbetering van het gevangenis-