Perspectief 2021-54

2021-54 Het leven van Sint Antonius 13 3. Receptie Of dat laatste steeds is gebeurd lijkt me de vraag, maar een invloedrijk en bepalend portret is de VA alleszins geworden. Antonius was zeker niet de eerste christelijke kluizenaar en monnikenleider. Maar als vermeende ‘ vader van het christelijk kluizenaarsdom ’ is hij de grote inspirator geworden van het christelijke monnikendom. Het is een eer die de histo- rische Antonius stellig te danken heeft aan de biografie door Athanasius. Want mede dankzij deze vroege hagiografie heeft het westerse monniksideaal gestalte gekregen. Het zou uiteindelijk worden vastgelegd in verschillende monniksregels, waarvan De regel van Sint-Benedictus uit de zesde eeuw wel de bekendste en belangrijkste is. De tekst van de VA werd niet alleen snel en wijd verspreid, vertaald en in de praktijk na- gevolgd, maar inspireerde ook tot andere levensbeschrijvingen van heiligen. Daarmee was een nieuw genre geboren, dat van kolossale invloed zou zijn op de late oudheid en de middeleeuwen: de hagiografie . Athanasius ’ levensbeschrijving van Antonius is het eerste christelijke heiligenleven en het ultieme voorbeeld van alle latere voorbeelden in het genre. Het is duidelijk: we hebben hier een tekst die van groot belang is voor ons begrip van de hele christelijke cultuur en geschiedenis, en zelfs de kunstgeschiedenis. Want ook in de kunst bleef Antonius de fantasie van latere generaties prikkelen. Ik wijs hier alleen maar op de negentiende-eeuwse De verzoeking van de heilige Antonius van Flaubert, een tekst die zelf ook weer aanleiding gaf tot vertalingen en creatieve navolgingen. Talloos zijn de artistieke afbeeldingen van Antonius (zoals de bekende schildering door Dalí), die terug- gaan op de antieke biografie. Maar is er meer? Kan die vreemde woestijnvader de (post)christelijke lezers van de 21e eeuw ook nog direct aanspreken? Niet op alle punten, zoveel is zeker. Veel mensen zullen moeite hebben met Antonius ’ fanatisme en harde ascese, die soms meer weg heeft van een masochistische zelfkwelling. Toch is er wel hoop de figuur Antonius iets naderbij te komen. Wie wil kan wel degelijk iets van deze verre Egyptische vader leren.