Perspectief 2019-44

2019-44 Thema - Oekraïne – katalysator van kerkelijke en politieke spanningen Prof. dr. Alfons Brüning 75 als de politieke hervormingswensen en –initiatieven binnen deze kerk terug. Zij hebben veel tegenstanders. 3. Oecumenisch patriarchaat Hetzelfde geldt voor het oecumenisch patriarchaat, dat veel in het Oekraïense project had geïnvesteerd. Patriarch Bartholomeüs had zeker weinig illusies over de politieke dimensie van de nieuwe kerk en het proces dat tot haar oprichting leidde. Hij heeft Oekraïne sinds de jaren 1990 regelmatig bezocht, en kon altijd een levendige indruk hebben van de po- litieke, nationale en kerkelijke verdeeldheden die hier bestonden. Lang heeft hij ook de relatie met de Russische Kerk niet willen verbreken. Dat hij dit risico nu wel op zich nam, heeft meerdere redenen. De Oekraïense theoloog Cyril Hovorun vergelijkt zijn rol met die- gene van de goede vader, die zijn verloren zoon weer opneemt (terwijl de Russische Kerk de rol van de ongenadige en woedende oudere broer speelt). Volgens Hovorun is het eerst en vooral een pastoraal project van Bartholomeüs. Eerst zag hij dat de Russische Kerk en haar Oekraïense tak noch van zins, noch in staat waren om de bestaande scheuringen te helen. Verder pleit hijzelf voor een open, oecumenisch gezinde vorm van de Orthodoxie, voor een wereldorthodoxie die ook de nodige gevoeligheid heeft voor vraagstukken van de moderne tijd. Hierover was met een aantal andere kerken in de voorbereidingen naar het panorthodox concilie van Kreta in 2016 geen volledige overeenkomst te bereiken, met als bekend gevolg dat meerdere kerken, waaronder het patriarchaat van Moskou, op de valreep hun deelname terugtrokken. Gezien de moeite die bij de lange voorbereidingen was deze afzegging een affront. Weliswaar kunnen wij niet in het hart van Bartholomeüs kijken, maar het lijkt waarschijnlijk dat deze gebeurtenis heeft bijgedragen aan zijn beslis- sing om voor een oplossing van de Oekraïense problematiek niet meer op toestemming van Moskou te wachten. 4. Scheiding tussen kerk en staat kwetsbaar Tevens was het hem erom te doen dat een Oekraïense autocefale kerk niet gewoonweg een nationalistische staatskerk zou worden, maar naar binnen en naar buiten ruimte zou laten voor conciliaire structuren, voor lekenparticipatie, en voor vrijheid van religie en ge- weten. Porosjenko mag dus zijn loftuitingen van een “belangrijke stap naar nationale