Perspectief 2013-22

2013-22 Het mysterie in beeld in de katholieke traditie 33 R eageer Een bondgenoot voor dit idee vindt Mennekes in zijn oudere medebroeder in de Jezuïe- tenorde, de Zwitserse theoloog Hans Urs von Balthasar (1905-1988). Von Balthasar was als jonge man jezuïet geworden, maar verliet op 41-jarige leeftijd de orde om samen met een vriendin, de mystica Adrienne von Speyr, de Johannesgemeenschap 3 op te richten. Von Balthasar beschreef al in de zeventiger jaren van de vorige eeuw in hoeverre religie en kunst elkaars evenknie zijn. a. Religie en kunst zijn beide georiënteerd op tradities die van generatie op generatie taal voor de overlevering van het mysterie hebben ontwikkeld. b. Religie en kunst leven beide vanuit een impuls tot verandering: het kan in religie en kunst nooit om een stereotype herhaling van de traditionele taal gaan. Integendeel: het mysterie blijft levend doordat het telkens weer op nieuwe wijze wordt benaderd en er telkens nieuwe expressies voor worden gevonden. c. Religie en kunst maken zich vrij voor de waarneming van dit nieuwe: beide bestaan door telkens opnieuw het traditionele en bekende los te laten en binnen de eigen con- text nieuwe perspectieven op te zoeken. d. Religie en kunst beschouwen en aanschouwen: beide maken gebruik van contemplatie. Ze onderzoeken de werkelijkheid niet zoals de wetenschap dat doet, maar ze beschou- wen de werkelijkheid en dringen op deze beschouwende wijze dieper door tot de werkelijkheid. e. In religie en kunst wordt zoiets als een vereniging beleefd namelijk met het goddelijke, met het mysterie, met de geschouwde werkelijkheid. f. Beide, religie en kunst, zijn zich bewust van een spanning tussen het moment zelf van de beleving van deze vereniging en de reflectie hierop.4 De beleving lijkt vaak in eerste instantie onuitsprekelijk, niet in taal – ook niet in kunstzinnige taal – te vatten. Tegelij- kertijd kan de gelovige of de kunstenaar het niet laten om toch naar middelen te zoeken om iets ervan uit te drukken, al is dat dan met behulp van reflectie op deze beleving. 3 De Johannesgemeenschap is een lekengemeenschap van mannen en vrouwen die samen naar geestelijke verdieping zoeken. Later ontstond hieruit onder andere ook de Johannes Verlag, die de werken van Speyr uitgaf. 4 Mennekes, blz. 73-74; vgl. Hans-Urs von Balthasar, Zur Ortsbestimmung christlicher Mystik. In: Hans-Urs von Balthasar, Pneuma und Institution. Skizzen zur Theologie , Bd. 4 . Einsiedeln, Johannes Verlag, 1975, blz. 298-324