Perspectief 2013-19

43 Katholiciteit in oecumenisch perspectief 98 door Geert van Dartel In de oecumenische beweging wordt met inzet en vasthoudendheid gezocht naar een gemeenschappelijk verstaan van de Kerk en naar wegen om de volledige communio tussen de gescheiden kerken te herstellen. Hoewel er tussen katholieken en protestanten nog steeds significante verschillen bestaan in de opvatting over de Ker is er wel degelijk vooruitgang geboekt. Over de grenzen van kerkelijke tradities heen bestaat er een besef van verbondenheid in geloof en leven. We zijn ons er van bewust dat álle kerkelijke tradities geënt zijn op de- zelfde bron, Jezus Christus, en delen in het gezamenlijk erfgoed van de vroege Kerk van de eerste eeuwen. Een gezamenlijke toewending tot de bronnen van het christelijk geloof kan er aan bijdragen om de nog bestaande verschillen die het herstel van de communio in de weg staan te overwinnen. In dit artikel willen we laten zien dat een oecumenisch verstaan van katholiciteit van de Kerk een stap is op die weg. Katholiek – een term in beweging De term katholiek komt in het Nieuwe Testament niet voor. Hij wordt pas aan het begin van de 2 e eeuw door Ignatius van Antiochië geïntroduceerd om de universaliteit en de volheid van leven in Christus tot uitdrukking te brengen. Katholiciteit heeft een kwalitief-inhoudelijke en een geografische dimensie. Ten gevolge van de verschillende kerkscheidingen is katho- liciteit ook om een omstreden begrip geworden, waartoe iedere kerkelijke traditie zich verhoudt. Kardinaal Walter Kasper noemt het een ongelukkige tragedie dat de term katholiek in de loop van de historische ontwikkeling ook een kenmerk is geworden van confessionele afbakening en scheiding. 99 Hij legt uit dat de basis voor deze versmalling al vroeg is gelegd in de rechtsordeningen van het Romeinse Rijk uit de 5 e en 6 e eeuw waarin de Kerk de status van Rijkskerk kreeg. Alleen deze door de staat erkende kerk gold als de ware kerk en mocht de naam katholiek voeren. Daarmee werd tegelijkertijd juridisch een lijn getrokken tegenover schismatici en ketters. Sinds de Gregoriaanse hervorming in de 11 e eeuw nemen de aanspraken van Rome als moeder van alle katholieken, en daarmee ook het gewicht van het pausschap, toe. Deze historische ontwikkeling leidde tot een identificatie tussen de ecclesia catholica en de ecclesia romana . Deze ontwikkeling betekende echter nog niet dat de andere tradities afstand zouden hebben gedaan van de katholiciteit. Ook de van Rome gescheiden orthodoxe Kerken verstonden en verstaan zichzelf als katholiek in de kwalitatieve zin van het woord. Katholiciteit is in de orthodoxie een geestelijke èn empirische realiteit. In de nieuwere orthodoxe theologie wordt katholiciteit verbonden met de eucharistische communio-ecclesiologie waarin de plaatselijke geloofsgemeenschappen synodaal met elkaar zijn verbonden en zo de ene Kerk vormen. Dat er wel een probleem was met het woord blijkt uit de Russische vertaling van de geloofsbelijdenis waarin katholiek werd vertaald met sabornaja . De keuze voor sabornaja houdt een afbakening in van de Rooms-katholieke Kerk. In de 19 e eeuw ontwikkelen de Slavofielen in Rusland, geïnspireerd op de Sabornost-ideologie van Chomjakov, zelfs een ecclesiologie waarin het Westen en de Rooms-katholieke Kerk als vijanden van de Orthodoxie, het ware geloof, worden afgeschilderd. Ook de Reformatoren van de 16 e eeuw bleven vasthouden aan de geloofsbelijdenissen van de vroege Kerk. Het predicaat katholiek legden ze op eigen wijze uit. Ze voerden een nieuw 98 Deze tekste verscheen eerder in het tijdschrift C ommunio (2012/6), bladz. 455-466 99 W. Kardinaal Kasper, Katholische Kirche, Wesen Wirklichkeit Sendung . Herder, 2011, bladz. 254-266