Perspectief 2012-15

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 15, april 2012 33 Vaticaans Concilie te vinden. Remonstranten en rooms-katholieken zijn het dus eens over de relevantie van dit principe voor oecumene, maar verschillen van opvatting over de zaken die tot het noodzakelijke moeten worden gerekend. Vanuit rooms-katholiek perspectief wordt de eenheid van de Kerk door drie pijlers gedragen: het geloof, de sacramenten en de kerkorde. De dialogen waaraan de Rooms-katholieke Kerk deelneemt en die zijn gericht op het hervinden van de volle gemeenschap van de Kerk gaan altijd over een of meer van deze drie. Om tot volledige gemeenschap van Kerk te komen dient op ieder van deze drie pijlers substantiële overeenstemming te worden bereikt. Op elke pijler afzonderlijk kan het bovengenoemde principe worden toegepast. Dat gebeurt ook. In iedere dialoog wordt eerst zorgvuldig vastgesteld wat door de dialoogpartners tot het noodzakelijke wordt gerekend. Dat gebeurt overigens niet alleen in bilaterale, maar ook in multilaterale gesprekken. Het is zonneklaar dat de Rooms-katholieke Kerk meer zaken tot het terrein van het noodzakelijke rekent dan bijvoorbeeld de kerken uit de Reformatie. De Rooms-katholieke Kerk heeft uitgesproken opvattingen over hetgeen behoort tot de wezensstructuren van de Kerk van Christus. Een voorbeeld is de waarde die de Rooms- katholieke Kerk hecht aan het pausschap. Ik denk aan een artikel van kardinaal Walter Kasper in zijn bundel Wege der Einheit (2006), waarin hij stelt dat naar rooms-katholieke overtuiging de Petrusdienst niet behoort tot het bene esse (goed functioneren) van de Kerk, maar tot het esse (wezen) van de Kerk. Andere kerken vinden dat niet of kunnen zich niet vinden in de gestalte die de Petrusdienst in de Rooms-katholieke Kerk heeft aangenomen. Daar begint de dialoog. Eerder een uitdaging dan een obstakel. Het zoeken naar overeenstemming over de vraag welke zaken tot het noodzakelijke moeten worden gerekend, is een spannende aangelegenheid. We zijn het daarover weliswaar niet eens, maar er is ook veel vooruitgang geboekt. Dat kunnen we terugvinden in de opbouw van het boek Een rijke oogst . De beweging die in dit boek wordt gemaakt, werd door Henk Witte, in zijn bijdrage aan het symposium bij gelegenheid van de presentatie van dit boek in juni 2011, omschreven als ‘van meer naar minder’. 47 Eerst komen fundamentele zaken van het geloof aan bod zoals de geloofsbelijdenis en het leerstuk over de rechtvaardiging. Over deze fundamentele zaken, zo stelt deze studie van de Pauselijke Raad, hebben de Rooms- katholieke Kerk en de vier kerken uit de Reformatie substantiële overeenstemming bereikt. Afgelopen week heb ik nog een keer de Schmalkaldische Artikel van Luther uit 1537 in handen gehad. Bij het lezen valt op hoe diep de cesuur is die hier tussen de Lutherse en de katholieke Kerk wordt getrokken op grond van het centrale leerstuk over de rechtvaardiging door het geloof. Overeenstemming over de rechtvaardiging door het geloof is bij uitstek een kwestie die tot het terrein van het noodzakelijke behoort. Door daarover overeenstemming te bereiken, waardoor dat leerstuk niet langer een reden voor kerkscheiding is, wordt een grote kloof overbrugd waarmee de verzoening tussen de kerkelijke tradities pas echt gaan beginnen. Het derde hoofdstuk van het boek Een rijke oogst gaat over de Kerk, het vierde over de sacramenten doop en eucharistie. Hier worden de verschillen van opvatting groter. Maar als je kijkt naar de opbouw van de teksten dan zie je ook hier de denkbeweging van ‘meer naar minder’. Het hoofdstuk over de Kerk begint met een uiteenzetting over de gemeenschappelijke perspectieven op aard en zending van de Kerk. Pas aan het einde van het hoofdstuk gaat het over het leergezag en de taak van het leergezag om de Kerk in de waarheid te houden. Eenzelfde beweging wordt ook gemaakt in het hoofdstuk over doop en eucharistie. Dus ja, het aangehaalde principe wordt vruchtbaar toegepast in de oecumenische dialogen. Dat neemt echter niet weg dat er nog steeds verschil van opvatting is over de vraag welke 47 De tekst is gepubliceerd in Perspectief , nummer 13, september 2011.