Perspectief 2011-12

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 12, juni 2012 28 Apostolica , een vertaling die hij op onderdelen lovend bespreekt (73, 76). De breedte van de PKN vinden we ook terug in het handboek dat veel studenten van de PThU zullen kennen De weg van de liturgie. 26 De bijdragen van Boendermaker en Immink weerspiegelen de liturgische en leerstellige speelruimte in de PKN. Het prettige van een kerk die zo grote verscheidenheid in haar midden gedoogt, zal duidelijk zijn. De PKN in één stad – en ik neem gemakshalve als voorbeeld Delft – herbergt zoveel wijkgemeenten dat iedereen die daar behoefte heeft, toch een dak boven zijn hoofd heeft. Voor zover niet confessionele of sociologische factoren bepalen waar de protestant ter kerke gaat, zal het veeleer de spiritualiteit zijn die de kerkganger ertoe brengt juist die bepaalde eredienst te bezoeken. Betekent dit nu ook iets voor de oecumene en de eucharistische gastvrijheid? Ik meen van wel. We zien dat met name in de gang die vele protestanten de laatste decennia maken richting kloostergemeenschappen die zich her en der nog in Nederland ophouden. De spirituele herkenning is zo groot, dat ook protestanten gemakkelijk de weg vinden naar de kring rond het altaar, daartoe meestal vriendelijk uitgenodigd door de gastheer of gastvrouw van de communiteit. Is er dan voldaan aan de eis dat de communicant het katholieke geloof in de eucharistie beaamt? Wel als we het zo interpreteren als Van Eijk: “Wie zich van wat in het eucharistisch gebed wordt gezegd niet innerlijk distantieert en aan het einde ervan ‘Amen’ kan antwoorden, conformeert zich aan het geloof dat in dit gebed tot uiting wordt gebracht”. En op zulke momenten is – nog eens met de eigen woorden van de auteur – “het afnemen van een theologisch examen niet aan de orde” (138). Ik hoop maar dat deze weg open blijft, ook al is het obstakel dat de auteur in hoofdstuk 4 van zijn boek aanwijst zo groot, dat er naar de letter van de wet geen sprake kan zijn van intercommunie tussen christenen uit de Romana en christenen uit de PKN. 2. Epiclese en pneumatologie Op enkele plaatsen spreekt Van Eijk over ‘de crisis van het begrip sacrament’ of ‘de crisis van de sacramentele idee’ (60-61; 108). Deze crisis houdt in dat het teken en hetgeen wordt betekend, het symbool en het gesymboliseerde, uit elkaar raken. Hij ziet hier één van de oorzaken van het isoleren van de elementen in de viering van de Maaltijd. Het handelen met de elementen kon zo gemakkelijk tot een offerhandeling worden. Van Eijk spreekt in hoofdstuk 2 van een terugval in een ‘voorchristelijk’ offerbegrip (63). Het valt op dat zowel in de titel van hoofdstuk 1 (Tot zijn gedachtenis: anamnese ) als in die van hoofdstuk 2 (Gedachtenis en offer: memores…offerimus ) het woord gedachtenis een prominente rol speelt. Het accent op dit woord maakt het mogelijk op een meer dynamische manier te spreken over de eucharistie. Gedachtenis als verhaalde geschiedenis blijkt van betekenis voor de wijze waarop over tegenwoordigheid of aanwezigheid moet worden gedacht, zowel van Christus als van zijn offer 27 (43, vgl. 45). Ook de wijze waarop over het offer wordt gesproken, ontvangt vanuit de bezinning op de betekenis van de gedachtenis nieuwe impulsen. Door te kiezen voor gedachtenis als hoofdbegrip kunnen offer en communie ineenschuiven. Eucharistie is offer van lof en dank. De auteur betoont bijval aan deze in oecumenisch verband gewonnen inzichten (66, 68, 77). Ook hoofdstuk 3 (In de kracht van de Geest: epiclese ) is een voorbeeld van het meer dynamische spreken over de maaltijd van de Heer. Dit keer is het de dynamiek van de Geest die in de epiclese over de gaven en de gemeenschap wordt aangeroepen. 26 Paul Oskamp en Niek Schuman (eindredactie), De weg van de liturgie. Tradities, achtergronden, praktijk . Zoetermeer, 1998 (2008 4 ) 27 De auteur ziet de realis presentia als “de actuele presentie ( Aktualpräsenz ) waardoor het kruisoffer als daad (act) van Christus sacramenteel aanwezig wordt gesteld” (61-62).