Perspectief 2011-11

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 11, maart 2011 29 ervaren. Het is immers niet moeilijk andere theologen te vinden die het cruciale belang van ervaring in het geloof erkennen. James Dunn, een bekend Brits theoloog en exegeet van het Nieuwe Testament, zegt dat “voor Paulus, pneuma wezenlijk een begrip is dat is verbonden met de ervaring. Ik versta hieronder een begrip waarvan de inhoud en de betekenis op een beslissende wijze door de ervaring worden bepaald”. 80 Het boek van Dunn is een onderzoek dat steunt op een intellectueel stimulerende affirmatie van Bultmann: “Het geloof kan enkel de erkenning van Gods handelen zijn in (iemands) eigen leven”. 81 In een totaal andere context maakt aartsbisschop Rowan Williams een zeer pertinente beschouwing die ik uitvoerig citeer. “De Kerk is wat gebeurt als Christus aanwezig is … Wij zouden Christus in het gewone leven van de christelijke gemeenschap meer en meer moeten ontmoeten. De transformerende ontmoeting met Christus, die onze ontmoeting met elkaar transformeert, zou iedere dag moeten worden vernieuwd. … De inzet van de verkondiging van het Woord en het vieren van de sacramenten is natuurlijk precies dat deze levende en omvormende ontmoeting met Christus zich verder voltrekt. De heilige Communie vieren dient niet om zich een ontmoeting met Jezus te herinneren, die zich al lang geleden met een ander persoon zou hebben voltrokken. Ze is er om tijdgenoot te worden van Jezus, zijn tafel en leven te delen. En als theologen in de katholieke en orthodoxe traditie zeggen dat de eucharistie de Kerk opbouwt, denk ik dat het juist dat is wat ze willen zeggen.” 82 Het is mogelijk dat het daarin ligt wat we denken, maar is het wel dat wat werkelijk gebeurt? Vindt er een reële ontmoeting plaats met de levende Christus? Dat is de vraag die de pentecostalisten aan ons richten. Wanneer Williams alleen al deze vraag zelf stelt, dan erkent hij hiermee – denk ik - dat zulke echte ontmoeting niets automatisch heeft. Maar wat kunnen we zeggen over de meer algemene idee van een theologie van de ervaring die onze voorstelling van de sacramentele aanwezigheid van God in de wereld zou kunnen verhelderen? Graham McFarlane benadrukt dat in de geschiedenis van Israël de tegenwoordigheid van God steeds aan het volk werd geopenbaard in concrete heilsdaden in de wereld. Als hoogtepunt kwam God werkelijk tussen in de Exodus, die de Joden overal nog vieren, drieduizend jaar later. 83 Michael Welker, professor systematische theologie aan de universiteit van Heidelberg, zegt dat wij vandaag nood hebben aan “een realistische theologie, die de dwaalwegen verlaat van een totalitaire metafysiek, van een zuiver speculatieve triniteitsleer, van een abstract mysticisme … De heilige Geest is noch een intellectuele constructie noch een numineuze entiteit”. 84 De methode die hij vooropstelt en toepast is die van een theologie op basis van getuigenissen. Als de Heilige Geest echt “God is die handelt in de geschiedenis”, laten we dan kijken en luisteren naar wat getuigt van het goddelijk handelen in de wereld, en trachten het vervolgens uit te leggen en te begrijpen. Dit getuigenis omvat tegelijk de verhalen over het goddelijk handelen waarover de Schriften het hebben - en wel de verhalen over Gods handelen die komen van alle mensen in de loop van de geschiedenis tot vandaag inbegrepen -, onze culturele context en ons eigen leven. We moeten ons niet ontdoen van de theologie, maar ze opnieuw oriënteren naar een bredere bezinning over de empirische evidentie van God zoals Hij zelf zich manifesteert in de wereld en het menselijke leven. Het is niet verwonderlijk dat de pneumatologie van Welker een gunstig oor vond bij pentecostalistische theologen. Ik vind dat God zichzelf steeds heeft geopenbaard als een God die aanwezig is en handelt in het leven van zijn volk. Als onze theologie zich te sterk verinnerlijkt en zich uitsluitend richt op metafysische vragen zoals: ‘hoe werkt dat?’, dan dreigen we uit het oog te verliezen dat God handelt en dat Hij vandaag handelt. Als we ons te ver verwijderen van de ervaring kan onze theologie merkwaardig genoeg onbijbels en onorthodox worden. De orde die de Bijbel 80 Dunn, blz. 201 81 op.cit. , blz. 1 82 Williams, 2004 83 McFarlane, blz. 18vv 84 Welker, blz. IX