Perspectief 2010-10

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 10, december 2010 18 Bethlehem organiseert waarbij de pelgrims niet in een Israëlisch hotel, maar bij Palestijnse families worden ondergebracht. b. Theologische argumentaties Welke theologische argumentaties vinden we in het document? De kern van de universele mensenrechten ontspringt in “de goedheid en rechtvaardigheid van God zelf” en geldt zo voor christenen, maar ook voor gelovige joden en moslims. Dit getuigt van een zoeken naar gemeenschappelijkheid. De afwijzing van de zogenaamde 'vervangingstheologie', die eeuwenlang leerde dat de kerk de plaats van het jodendom had ingenomen, getuigt van zelfrelativering en dialoogbereidheid. De auteurs plaatsen het begin van de kerk in "de proeftuin van Israël" zelf. De eigen christelijke identiteit beleeft men daarentegen door wat "de revolutie van Christus” wordt genoemd, een religieuze beweging die vanuit het jodendom door het genie van Paulus door alle etnische en nationale grenzen heen is gebroken. 2 De auteurs hebben deze belijdenis nodig om met klem te kunnen stellen dat Israël - gelovig of niet - niet méér mensenrechten toekomt dan andere staten. Die waarneming van Israël als een staat die voor zichzelf meer mensenrechten zou mogen claimen dan andere komen Palestijnse christenen dikwijls tegen onder Westerse, vooral protestantse geloofsgenoten. Ze richten zich, via de band van deze Israëltheologen, opmerkelijk óók tot de geseculariseerde joodse burgers van Israël, die zich niet zouden moeten gedragen als een 'etnisch' volk, maar als staatsburgers van een gewone democratische staat, waarin etnische en religieuze voorkeur niet meer zouden mogen tellen. Het document lijkt hier de herinnering te wekken aan de joodse filosofe Hannah Arendt. Zij zag, net als de tegenwoordige joodse bevrijdingstheoloog Marc H. Ellis, het Joodse volk staatkundig als "een volk zoals andere volken" en joden als "mensen te midden van andere mensen". Binnen zo'n algemene samenhang van volkeren en mensen hoorde volgens haar "de wet van de normaliteit" te gelden. In 1942 schreef Arendt al: "Wanneer joden die niet meer op de traditionele wijze in hun God geloven eraan vasthouden zichzelf op een of andere manier als 'uitverkoren' te beschouwen, kunnen ze daarmee niets anders bedoelen dan dat ze van nature beter of verstandiger of rebelser zijn, of het zout der aarde." Ze verweet hen als seculiere joden anders "een variant van racistisch bijgeloof te belijden". 3 De zogenaamde Israël- of Landtheologie is de naam voor het geheel aan theologische opvattingen binnen met name de reformatorische kerken, waarbij de verbondenheid met het joodse volk na de Shoah tot een exclusieve, theologisch gemotiveerde identificatie met de staat Israël zelf heeft geleid. Wanneer men vanuit deze theologie spreekt van de ‘onopgeefbare verbondenheid’ met het 'volk Israël', vindt men die vaak gemixt met een bijna kritiekloze steun aan de Israëlische staat en een theologische verbondenheid ook met ‘het joodse volk’ als etnisch gegeven en met een joodse staat op etnisch-joodse basis in plaats van op een strikt democratische basis. Palestijnse christenen ontwikkelen hier tegenin nu een eigen theologische, misschien kun je ook wel zeggen profetische, visie. Israël wordt uitgenodigd de "proeftuin" te worden voor een universele ambitie van verschillende religieuze en culturele tradities, die getuigt van een verlangen om het land 'ieders land' te laten zijn, het te transformeren in een land van vrede en gerechtigheid voor allen. Met die droom tracht men een eigen historisch medebestaansrecht overeind te houden tegenover zowel moslims als joodse medebewoners van de regio. 2 Alain Badiou, Paulus. De fundering van het universalisme . Kampen 2008. De filosoof Alain Badiou komt in het universalisme - particularismse debat tot een rehabilitatie van Paulus. De apostel belichaamt bij hem het "waarheidsproces" van de voortgaande universaliteit en plaatst zijn getuigenis lijnrecht tegenover Nietzsches antiuniversalisme. Badiou heeft Paulus nodig om het huidige denken te ontdoen van een postmodernistische bespotting van het streven naar gelijkheid en gerechtigheid voor allen en van het daaruit voortvloeiende antimulticulturele vertoog van deze tijd. 3 Jerome Kohn, Ron H. Feldman, Hannah Arendt, Joodse essays. Amsterdam / Antwerpen 2008, bladz. 238