Perspectief 2010-9

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 9, september 2010 15 steeds dagelijks in de file en sterven er nog dagelijks mensen van de honger. Andere mensen die minder optimistisch tegenover nanotechnologie staan vergelijken het met bijvoorbeeld asbest en kerntechnologie en zijn bang dat nanotechnologie onvoorziene gevaren in zich kan dragen of door mensen kan gaan worden misbruikt. Wat is dat nou waar veel mensen zo’n fascinatie of huiver voor hebben? Er is nog geen eenduidige definitie van nanotechnologie, maar door verschillende elementen van nanotechnologie af te tasten is er wel een idee te krijgen van waar we het over hebben. In de eerste instantie verwijst de term ‘nano’ naar de schaal 10 -9 . Om een beeld te krijgen van hoe klein dit is wordt vaak een menselijke haar als voorbeeld genomen. Een haar is ongeveer 80.000nm in doorsnede. Een waterstofatoom is het kleinste deeltje dat we in het universum kennen en dat is ongeveer 0,12nm groot. Nanotechnologie wordt soms omschreven als werken op de schaal van 1-100nm. Maar in de praktijk blijkt dat toepassingen waarbij het draait om veel grotere deeltjes, bijvoorbeeld van 400nm, ook onder nanotechnologie kunnen vallen. Om een technologische toepassing onder nanotechnologie te scharen is de precieze grootte van ondergeschikt belang. Veel belangrijker is het dat materialen door middel van nanotechnologie nieuwe eigenschappen krijgen door ze op heel kleine schaal te veranderen. Dus door op heel kleine schaal te werken, het mag wat groter zijn dan 100nm, kunnen materialen ineens eigenschappen krijgen die door te werken op micro- of macroschaal niet mogelijk zijn. In het voorbeeld van kleding bijvoorbeeld wordt het oppervlak van een blad van de lotusplant nagebootst. Het blad heeft als eigenschap dat het zo’n fijne oppervlaktestructuur heeft dat vuil en waterdruppels te groot zijn om zich eraan te hechten, waardoor ze er eenvoudigweg vanaf glijden. Door kleding ook zo’n fijne structuur te geven zou kleding permanent water- en vuilafstotend worden. Een ander kenmerk van nanotechnologie is dat het overlap heeft met andere technologieën. Zo viel genetica altijd onder biotechnologie, maar omdat werken met DNA ook werken op nanoschaal is en door het modificeren van DNA levende organismen nieuwe eigenschappen kunnen krijgen, valt genetische modificatie ook onder nanotechnologie. En zo valt ook het inbrengen van een kastje in de hersenen dat impulsen geeft met het doel iemands gedrag te veranderen onder nanotechnologie, terwijl het voorheen alleen bij neurowetenschappen hoorde. De genoemde toepassingen bij kankerbestrijding en kleding zijn wel specifiek voor nanotechnologie. Men kan dus concluderen dat nanotechnologie het op heel kleine schaal bewust manipuleren van materie over de grenzen van verschillende wetenschappelijke disciplines heen betreft om vervolgens gebruik te kunnen maken van nieuwe eigenschappen die hierdoor tot uiting komen. Deze voorbeelden doen misschien denken aan debatten die al zijn gevoerd, zoals over genetische manipulatie, waarbij het vaak christelijke instellingen zijn geweest die hiertegen hebben geprotesteerd. Maar wanneer we de relatie tussen nanotechnologie en levensbeschouwing beperken tot de toepassingen waarover ophef is, dan komen we nog niet tot de kern, namelijk waarom het zo belangrijk is om een interreligieuze dialoog hierover te voeren. Om tot deze kern te komen moeten we eerst bekijken hoe technologische ontwikkelingen zelf ideologisch kunnen zijn bepaald. 3. Techniek en ideologie Nanotechnologie is dus het bewust modificeren van de fysische werkelijkheid op heel kleine schaal. Om een goed begrip te krijgen van wat dit met levensbeschouwing heeft te maken