Perspectief 2010-8

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 8, juni 2010 30 geconfronteerd met onze diepste angsten. Waar tradities en culturen gaan schuiven. worden mensen onzeker en steekt angst de kop op. De dominantie van de eigen waarheid De band tussen religie en geweld zou wel eens een zeer intense en zelfs ‘intieme’ band kunnen zijn. De ervaring van het heilige is immers altijd een verstorende ervaring. Denk maar aan de beschrijving van de bekering van Paulus: van het paard geslagen en blind gemaakt! 6 Wie zich voor het heilige opent, loopt het risico van ontreddering. Het heilige is ‘gevaarlijk’. Daarom kan een mens er niet (steeds) aan worden blootgesteld en daarom wordt ook gezegd dat het ‘ontoegankelijk’ is. Er staat als het ware een veiligheidsafsluiting rond het heilige. De joden zeggen dat wie God ziet, moet sterven. Met andere woorden: het heilige eist je voor zich op, het is gulzig en ontziet niets of niemand. Religie is een wijze om met dit dominante en gewelddadige heilige te leren omgaan. Maar dat betekent dat religie ook alles met geweld te maken heeft. Religie incorporeert geweld. 7 De recente geschiedenis van de christelijke spiritualiteit biedt ons daarvan ook de nodige voorbeelden. Denk maar aan de gewoonte om zichzelf af te ranselen of, ietwat milder, het doen van verstervingen. Niet voor niets sprak Sint Franciscus van het lichaam als van ‘broeder ezel’, waarmee hij duidelijk maakt dat met dat lichaam de strijd dient te worden aangebonden. Deze lichaamsvijandigheid heeft generaties van christenen getekend tot op de huidige dag. “Het lichaam moet via deze technieken ontvankelijk worden voor het Heilige. Zonder de autoagressieve stilering van het lichaam, maar ook van de geest, vindt de transcendentie geen oord waar zij gerepresenteerd kan worden.” 8 Overigens helpt dit zuiverende geweld dat men ten aanzien van zichzelf toepast ook bij de verovering van andersdenkenden. Het is niet toevallig dat monniken en asceten waren betrokken bij de verbreiding van het christendom. Een religie lijft gelovigen in een eigen systeem van waarheid in en daarmee biedt het rust, omdat men niet langer door de waarheidsaanspraken van een andere religie, van een concurrerend ‘heilige’, wordt belaagd. Religie schermt je af en biedt ook aan de ander de ruimte om zich af te schermen. Mijn waarheid hoeft jouw waarheid niet te zijn, maar beiden zijn we zelf overtuigd van de absoluutheid van de eigen waarheid. De waarheid van de ander moet dan ook maar zo vlug mogelijk worden ‘vergeten’. Vandaar de keuze voor isolement of voor uitsluiting: ‘de islam naar de islamitische landen’ of ‘buiten de kerk geen heil’! Pas wanneer de andersdenkende uit ons blikveld is verdwenen, komt er opnieuw rust! Religie leeft van deze waarheidsaanspraken. Ze vormen haar kracht en aantrekking. Wie dus het geweld uit de religie probeert te bannen, ontneemt de religie ook haar kracht. Als een religie geen beroep meer mag doen op de overgave van de hele persoon, dan verwordt ze tot een geheel van interessante, ethische en esthetische overtuigingen, die echter niet langer effectief zullen zijn. Ze zal niet meer bij machte zijn mensen te mobiliseren. Uiteindelijk moeten we besluiten dat geweld tot onze ‘ condition humaine ’ behoort en dan ligt het voor de hand dat het ook in de religie – een menselijk fenomeen zoals andere – terug te vinden is. “Religie als deel van deze conditie kan niet anders dan naast het getuigenis van ‘heil’ ook een getuigenis af te leggen van het onheil dat overal geschiedt – ook ‘binnen’ de religie.” 9 Geweld in de Bijbel Een van de openingsverhalen van de Bijbel is een verhaal over een moord. Het is het verhaal van Kaïn en Abel. 10 . Het meest opvallend in het verhaal is de dubbele status van 6 Handelingen 9, 1-10 7 Jean-Pierre Wils Sacraal geweld. Assen, 2004, bladzijde 91 8 Wils, bladzijde 92 9 Wils, bladzijde 95 10 Genesis 4