Perspectief 2010-8

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 8, juni 2010 29 Kerk en geweld 1 Rede van mgr. dr. Joris Vercammen in Breda In mei 2011 zal de ‘decade tegen geweld’ worden afgesloten met een wereldwijde kerkelijke vredesconferentie in Kingston, de hoofdstad van Jamaica. 2 Dat kerken zich werkelijk voor vrede inzetten is van recente datum. De geschiedenis staat bol van voorbeelden waarin kerken niet de kant van de vrede, maar die van de oorlog hebben gekozen. De genoemde verklaring roept de kerken dan ook op in deze zelf schuld te belijden. 3 Kerk en geweld: roept het ene het andere op? Geweld en religie Godsdienst en geweld lijken intrinsiek met elkaar verbonden. Van over de hele wereld bereiken ons nog regelmatig berichten over religieus geweld dat telkens weer onder een of andere vorm de kop opsteekt. Wanneer we het functioneren, (de ‘werkinggeschiedenis’, van godsdiensten onderzoeken, dan kunnen we inderdaad vaststellen dat er een intrinsieke band bestaat, een directe relatie, tussen monotheïsme en geweld. Dat heeft te maken met de absolute claim op de waarheid die het principe uitmaakt van een monotheïstisch religie. Het werkt exclusief en sluit andere goden en hun gelovigen uit. Dat wil niet zeggen dat ook in het polytheïsme geen geweld bestaat. Rellen in India of Pakistan, door Hindoes geïnitieerd, maken dat duidelijk. Achterhuis stelt dan ook vast dat “een veelkleurige religie als het hindoeïsme, met zijn over elkaar buitelende goden, evengoed tot de geweldloosheid van een Gandhi als tot extreem geweld tegen moslims kan leiden.” 4 Het komt er altijd op neer dat bestaande wij – zij tegenstellingen door religieuze factoren worden versterkt. In de monotheïstische religies wordt uitgegaan van een waarheid die voor allen moet gelden. Daarom zijn deze religies in wezen gewelddadig. Want ofwel moet de heiden met geweld worden bekeerd, ofwel moet hij/zij worden uitgeschakeld. Dat heeft men ook in christendom gezien, toen het een zendingsreligie was geworden. Enerzijds moet van de boodschap een grote aantrekkingskracht zijn uitgegaan, anderzijds moet men zeggen dat ook bij de verspreiding van de nieuwe religie geweld allerminst werd geweerd. Als Paulus vindt dat de christelijke boodschap er principieel voor iedereen is, dan biedt hij daarmee - wellicht ongewild – ook de ruimte aan allerlei gewelddadige veroveringstactieken. In de geschiedenis hebben we gezien dat ze als zodanig ook bijbels werden gelegitimeerd. En dat een en ander allerminst tot de voltooid verleden tijd behoort, heeft iemand als George W. Bush, president van de USA, ons nog laten zien. Ook hij zei over zichzelf dat hij door God zelf was gezonden om het terrorisme te lijf te gaan en daarmee de christelijke cultuur te redden. 5 Telkens als zich in de cultuur overigens een identiteitscrisis voordoet worden er zondebokken gevonden die men van duivelse inmenging beticht. Daarmee wordt het uit de weg ruimen ervan religieus gelegitimeerd. Het achterliggende fenomeen van de angst en het ‘managen’ van deze angst, blijft daarmee echter buiten het gezichtsveld. Toch dient het uit de weg ruimen van zondebokken slechts het doel van de angstreductie. Ook vandaag de dag leven we in tijden van identiteitsonzekerheid waardoor we opnieuw worden 1 De tekst betreft een lezing, die is gehouden op 17 november 2009 in Breda. 2 De ‘Decade to overcome violence’ werd in 2001 door de Wereldraad van Kerken uitgeroepen. In dat kader werden in Nederland een aantal activiteiten georganiseerd onder de noemer ‘Geweld niet gewild’. Ter voorbereiding van deze conferentie wordt aan een ‘verklaring voor rechtvaardige vrede’ gewerkt: the Initial Statement towards an Ecumenical Declaration on Just Peace (www.oikoumene.org ). 3 Uitdrukkelijk in paragraaf 57 4 Hans Achterhuis, Met alle geweld. Een filosofische zoektocht. Rotterdam 2008, bladzijde 326 5 Vergelijk: Peter Singer, The president of Good and Evil. Taking George W. Bush seriously. London, 2004 In het kader van de decade tegen het geweld hield mgr. dr. Joris Vercammen op 17 november 2009 een inleiding in Breda In dit nummer publiceren we de tekst van die rede. Mgr.dr.Joris Vercammen is aartsbisschop van het aartsbisdom Utrecht van de Oud-katholieke Kerk in Nederland en lid van het Centraal Comité van de Wereldraad van Kerken.