Perspectief 2010-7

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 7, maart 2010 25 hulpverlening. Kenmerkend is de sociaaltechnische aanpak: intake, analyse van wat het probleem is, diagnose rond middelen en instrumenten om het probleem op te lossen, uitvoeren van die middelen, evaluatie van de inzet met het beoogde effect of remedie en tenslotte de afsluiting. Meestal kenmerkt de interventiebenadering zich door een procedure, een traject, een behandelplan, een tijdpad, een doel. Andries Baart is de grondlegger van de theoretische beschrijving van een benadering van diaconaal handelen die de benaming heeft gekregen van presentietheorie 5 of presentiebenadering. Hier kunnen heel bondig enkele karakteristieken van die presentiebenadering worden geschetst. Kenmerkend is het er zijn voor de ander. De volgehouden nabijheid en solidariteit weegt zwaarder dan het hoe dan ook oplossen van problemen, de zorg om de waardigheid en bejegening van de ander, de wederzijdsheid van de diaconale relatie. Belangrijk is: nooit iemand afschrijven ondanks zijn of haar tekortkomingen, het samen mee uithouden van het sociaal of persoonlijk lijden. Je kan met mensen meelopen, een hand uitsteken, de administratie op orde brengen, iemand leren lezen, meegaan naar een loket of een arts. Bij presentie horen ook signaleren, aanwijzen, verwijzen en als er teveel mensen langs de weg liggen: protesteren, de publiciteit zoeken, zij die de middelen hebben om te helpen te pressen die in te zetten. Belangrijk is ook van elkaar weet te hebben, naar elkaar te verwijzen, gebruik te maken van elkaars capaciteiten en mogelijkheden. De rol van kerken zal vaker liggen in de presentiebenadering, dan in de interventiebenadering. Arbeidspastoraat Kerken geven al ruim een halve eeuw aandacht aan arbeid, omdat ze betrokken zijn bij de werksituatie van mensen. Het bestaan van het bedrijfsapostolaat, het industriepastoraat en later het arbeidspastoraat, geeft die betrokkenheid vorm. In het Handboek Arbeid en Kerk, Arbeid, zin en geloof , staat een korte schets van de ontwikkeling en de betekenis van het arbeidspastoraat 6 . Kort samengevat ontwikkelen protestantse kerken en rooms-katholieke religieuze instituten en bisdommen initiatieven om als kerk aanwezig te zijn in de wereld van bedrijven en arbeid. Het betrof in protestantse oecumenische initiatieven een klein aantal predikanten, dat werd vrijgesteld voor het onderhouden van contacten in bedrijven in een stad of kleinere regio. Aan rooms-katholieke kant betrof het een groter aantal paters en priesters. De verhouding is altijd ongeveer een op vijf geweest. Ze brachten vanuit de ervaringen opgedaan in het bedrijfsleven berichten terug in de kerken met het doel om de lokale gemeente meer oog en oor te geven voor de wereld van de betaalde arbeid. In de jaren tachtig werd er, vanwege de voortdurende economische crises, de wereld van werkloosheid aan toegevoegd. Tegelijk is nagedacht over de verschillende soorten van arbeid en onder invloed van vrouwen kwam ook de wereld van onbetaalde arbeid, zorgarbeid en mantelzorg in beeld. Heel spoedig al bleek in de praktijk van het arbeidspastoraat dat in de arbeidswereld een oecumenische aanpak belangrijk is. Alleen op oecumenische titel werd toegang verkregen tot bedrijven, terwijl bij activiteiten een open aanpak ten opzichte van de mensen die er werkzaam zijn gewenst is. Het arbeidspastoraat is op allerlei manieren een voorganger geweest in het ontwikkelen van oecumenische samenwerking. In het begin van de 21 e eeuw worden kerken minder talrijk en begint het afnemende lenenaantal te leiden tot een krimp. Helaas is het arbeidspastoraat door deze krimp in veel regio’s afgebouwd. Er zijn her en der nog enkele initiatieven. Landelijk Bureau DISK bundelt de opgedane ervaringen en is voor de kerken een centrum van toerusting en educatie in de relatie tussen arbeid en geloof, economie en kerk. Met de genoemde ontwikkeling ligt de kernvraag van het arbeidspastoraat terug op de agenda van de gemeente: hoe om te gaan met en kerk te zijn in de wereld van arbeid, werkloosheid en onbetaalde arbeid? In het Handboek Arbeid en Kerk zijn de vele ervaringen van het 5 A. Baart, Een theorie van de presentie , Lemma, Utrecht, 2001-2 6 H. Crijns, M. van Dodeweerd (eindredactie), T. Hoekstra, J. Jonkers en J. Schouten, Arbeid, zin en geloof. Handboek Arbeid en Kerk , Kok Kampen en landelijk bureau DISK ’s-Hertogenbosch, 2006, blz. 135-146