Perspectief 2009-4

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, Jrg. 2, nr.4, juni 2009 32 praktijk zo diep, dat de eenvoudigste begrippen, zelfs het begrip traditie, een andere reikwijdte en inhoud hebben. De niet uitdrukbare religieuze ervaring van beleving is primair, en de taal van zijn uitdrukking, het bereiken hiervan en de culturele beschrijving ervan, is secundair. Maar wellicht bestaat ook de omgekeerde relatie. Culturele tradities kunnen de eigenheid en het karakter van de religieuze beleving mede bepalen. Het is mogelijk om Thora, Bijbel en Koran als één metatekst te beschouwen die zwijgt over hetzelfde. Maar dit betreft slechts de teksten en niet de manier van leven waar de teksten een onderdeel van vormen. Alle religieuze teksten draaien om het ‘sacrale zwijgen’, maar misschien ‘zwijgen’ ze over iets anders en ‘zwijgt’ elk op eigen wijze. Volgens Waaijman raakt spiritualiteit aan het wezen van het menselijke bestaan, “onze verhouding tot het Absolute.” Het is een oude waarheid dat alles pas in vergelijking kan worden gekend. Maar kan ook het Absolute zoals ‘alles’ in vergelijking worden gekend? Elke poging tot synthese is onderhevig aan het gevaar van generalisering en veralgemenisering volgens het principe van een minimum aan positieve inhoud waarvoor Vladimir Solovjov waarschuwde. Door de verschillende vormen van spiritualiteit onder één noemer te brengen, worden de verschillen juist geminimaliseerd. De discipline spiritualiteit moet geen eenheid als uniformiteit (dus geen eenheidsworst, opmerking vertaler) tot stand brengen maar “alle bijzonderheden in zich opnemen en geen van hen een bijzondere voorkeur geven ...” De zoektocht naar het Absolute is niet de zoektocht naar een abstracte en universele formulering. De visie van de katholieke Kees Waaijman staat ver af van enige confessionele vooringenomenheid, ideologische betrokkenheid of academisch clichématig denken. Het denken van de auteur is vrij van dogma en doxa . Het boek van Waaijman is zowel tot de kenner van de fenomenologische reductie à la Husserl gericht als tot de historicus van het christelijk mysticisme als tot de contemplatieve monnik als tot de praktiserende psycholoog. Met iedereen wordt een gemeenschappelijke taal gevonden: met de christen en met de moslim en met de orthodoxe jood. Voor ieder is het op zijn manier interessant: voor de universitaire docent, voor de kamergeleerde en voor de eenzame zoeker naar fundamenten en grondslagen in het leven. Het boek is bijzonder vanwege de heldere, sprankelende, metaforische en uitgesproken subjectieve taal. Het logisch streng opgebouwde en bijna scholastieke architectonische bouwwerk, dat een schoolvoorbeeld van een propedeutische systematische cursus binnen de academische discipline spiritualiteit is, wordt dankzij de sprankelende taal levendig. Zelfs de meest historische onderwerpen worden belicht door een hedendaagse spiritualiteit. Hierbij moet een compliment gemaakt worden aan de drie vertalers van dit tweedelige onderzoek van Kees Waaijman. De tekst van het origineel is een enorme hoeveelheid kennis die in een fijnbesnaard en veeltalig werk bijeen komt, met veel namen en termen, citaten en verwijzingen naar honderden filosofische, wetenschappelijke en heilige teksten en voorzien van een kolossaal noten- en bibliografisch apparaat met een enorme namenindex. Daarbij is het begrippenapparaat van de discipline spiritualiteit zeer specifiek en moeilijk in lekentaal weer te geven. Als zelfs de titel ‘Spiritualiteit’ in het Russisch al een aantal aanvullende - en vaak onwenselijke – connotaties heeft, wat dan te zeggen over constructies als ‘mystagogisch onderzoek’ en ‘inferieure spiritualiteit’? Het levende woord van de auteur moest voor de vertaling als het ware opnieuw worden gecreëerd. Deze titanenarbeid werd uitgevoerd door Andrej Luk’janov, Tatjana Tsjikina en Tanalja Cholmogorova die niet zozeer een vertaling maakten, als wel een verfijnde interpretatie en transponering van de tekst in een andere geestelijke tonaliteit: een volwaardige hertaling van het werk van Waaijman ‘niet naar de letter, maar naar de geest.’ Rest ons te concluderen dat de uitgave van het boek van Waaijman door St. Andrews een ‘feest voor de geest’ is voor eenieder die zich gewapend met een betrouwbare wetenschappelijke gids wil wagen op de kronkelige wegen van het labyrint van levende