Perspectief 2009-3

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 3, maart 2009 7 Begrijpen protestanten Paulus beter? Je zou het bijna geloven, wanneer je de belangrijke protestantse exegeet Ernst Käsemann (1906-1998) leest, die schreef dat er een ‘canon binnen de canon’ van het Nieuwe Testament is, namelijk de leer van Paulus van ‘rechtvaardigmaking uit geloof alleen’. Deze kan je overal terugvinden, dacht Käsemann, ook in de woorden van Jezus. Ik denk dat hij zich vergiste, maar dit toont wel aan hoe belangrijk Paulus voor veel protestantse exegeten kan zijn. In wat hierna volgt wil ik allereerst met u nadenken over het nadeel en over het nut van ‘confessionele leesbrillen’. Daarna wil ik het hebben over de leeswijze die zich van zulke brillen wil ontdoen, de ‘historische kritiek’. En tenslotte buigen wij ons over de meest gelezen brief van Paulus, die aan de Romeinen. 1. Paulus gezien door confessionele brillen Laten we dit voorop stellen: niemand kan zonder ‘bril’ lezen, waarmee ik dan de vooronderstellingen bedoel waarmee iemand interpreteert wat hij of zij leest. Zeker als het om een overbekende schrijver of tekst gaat, is men geneigd te denken dat men al weet wat er bedoeld wordt. ‘Paulus, o ja natuurlijk...’ Dit kan voordelig uitvallen - maar ook onvoordelig. Protestanten bijvoorbeeld hebben uit zichzelf doorgaans meer vrijheid en nemen meer vrijheid om zelf te lezen wat er staat, zonder inmenging van leergezag of hogere instantie. Zij hechten duidelijk aan die vrijheid en vinden haar terug - bij Paulus! ‘Broeders en zusters, u werd geroepen tot vrijheid!’ (Galaten 5,13; ik citeer steeds de KBS-vertaling). Katholieken daarentegen hebben van huis uit meer gevoel voor het lichaam van de kerk, voor de adem van de liturgie, voor het gebeente van het kerkelijk recht, en vinden dat allemaal ook terug - bij Paulus! ‘U bent het lichaam van Christus en ieder van u is van dit lichaam een onderdeel!’ (1 Korinte 12,27) Wij zien dit nog scherper wanneer we er een andere nieuwtestamentische auteur bij halen, die bij protestanten traditioneel heel laag staat aangeschreven, maar bij katholieken juist heel hoog: Jakobus. De brief van Jakobus, die zoals bekend ook het thema van ‘geloof en werken’ aansnijdt, wordt door protestanten gelezen als het omgekeerde van alles wat Paulus wil beweren. Katholieke exegeten, voorop Franz Mussner, hebben van huis uit meer oog voor het eigene van Jakobus en zien veeleer overeenkomsten met Paulus. Paulus was een van de meest briljante en complexe geesten van de oudheid, die wij kennen. De eeuwen door hebben grote theologen bij hem de inspiratie gevonden voor centrale elementen uit hun denken, en dat vooral in de brief aan de Romeinen, die een ongewoon uitgebalanceerde indruk maakt. Augustinus vond er zijn leer van genade en verlossing (daarin opvallend genoeg voorgegaan door zijn grote tegenstander, Pelagius, in diens Paulus-commentaren!). Maarten Luther vond er inspiratie voor zijn verkondiging van de vrijheid van een christenmens om zelf de bijbel te lezen en om gerechtvaardigd te worden Prof. dr. P.J.Tomson is hoogleraar Nieuwe Testament, Judaïca en Patristiek aan de Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid te Brussel