Perspectief 2009-3

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 3, maart 2009 19 Paulus en de oecumene In deze bijdrage spreek ik vanuit een anglicaans standpunt. Het is niet de bedoeling dat ik een overzicht geef van de oecumene in haar geheel, maar ik kijk naar de wijze waarop de theologie van Paulus werd aangewend in oecumenische sleuteldiscussies waarbij anglicanen betrokken waren en nog betrokken zijn. Omdat de mij toegemeten tijd tamelijk kort is, zal ik niet ingaan op vragen met betrekking tot tekstkritiek, datering of auteurschap. Ik zal voornamelijk refereren aan de brief aan de Galaten, Romeinen, 1 Korintiërs en Efeziërs als sleutelteksten van Paulus en een vluchtige blik werpen op de Pastorale brieven. Er kan een heel andere bijdrage geschreven worden door een nieuwtestamentische benadering op te zetten, met een kritische discussie over welke brieven aan Paulus kunnen worden toegeschreven en hoe sterk de oecumenische discussie gebaseerd is op geschriften van Paulus zelf. Ik ben niet beslagen om die weg te gaan en ik zal het dus ook niet proberen. 1. Oecumene Het eerste wat ons te doen staat, is terug te gaan naar de visie en het doel van de oecumene. Het woord oikoumene, met oikos (huis) in de stam, werd door de Grieken gebruikt om te refereren aan de hele wereld, met de nadruk op de hele bewoonde en beschaafde wereld. Het woord werd gebruikt, zoals de term ‘Christendom’ ooit in Europa werd gebruikt, om die wereld aan te duiden waarin iedereen geïnteresseerd kon zijn. Op die manier werd de betekenis van het woord ‘oecumene’ getransfereerd naar de hele kerk, de hele ‘huishouding van God’. In de begindagen van de beweging voor de christelijke eenheid refereerde ‘oecumene’ aan het herstel van de verloren eenheidsgedachte die eens de hele Kerk omvatte. Op de dag van vandaag hebben we meer twijfels aan de mythen rond de eenheid in de vroege Kerk en zien we oecumene meer als een opdracht die ons naar de hedendaagse realiteit en naar de toekomst doet kijken. Deze hele visie van verleden, heden en toekomst is samengebald in de tekst van de Efeziërs: “Zo bent u dus geen vreemdelingen of gasten (parokoi) meer, maar burgers, net als de heiligen, en huisgenoten (oikeioi) van God, gebouwd op het fundament (epoikodomethentes) van de apostelen en profeten, met Christus Jezus zelf als de hoeksteen. Vanuit hem groeit het hele gebouw (oikodomè), steen voor steen, uit tot een tempel die gewijd is aan hem, de Heer, in wie ook u samen opgebouwd wordt (sunoikodomeisthe) tot een plaats waar God woont (katoikotèrion) door zijn Geest.” (Ef 2, 19-22; NBV) De passage is een lange, en eerder verstandige, reflectie op een metafoor, met een hint naar “geen enkele stad of gemeenschap die innerlijk verdeeld is zal standhouden” (Mt 12, 25). De brief aan de Efeziërs bevat een meer gesofisticeerde theologie van de kerk dan de andere brieven van Paulus. Dit is een van de redenen waarom exegeten eraan twijfelen of het wel een brief van Paulus zelf is. Deze brief is misschien de oertekst van de oecumene, Kanunnik dr. Nicholas Sagovsky is een Anglicaans theoloog verbonden aan de Westminster Abbey