Perspectief 2008-2

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, Jrg. 1, Nr.2, December 2008 29 Culturele en religieuze breuklijnen tussen oost en west 1 Een centraal thema in de oecumenische beweging betreft de visie op de overeenkomsten en verschillen tussen de verschillende kerkelijke tradities van Oost en West. In onderstaand arikel analyseert Frans Hoppenbrouwers vanuit zijn jarenlange ervaring de culturele en religieuze breuklijnen tussen het Oosters en Westers christendom. Het is niet ongewoon de genealogie van het christendom af te beelden als een boom met zijtakken. Daarmee willen de makers van zo’n stamboom meestal tot uitdrukking brengen dat er één authentieke drager van het christendom bestaat – de stam: bijvoorbeeld de orthodoxe of de rooms-katholieke kerk – met daarvan afgesplitst allerhande christelijke kerken en kerkgenootschappen in de vorm van dikke en dunne zijtakken. Die rechte stam heeft uiteraard een weelderige kruin en wortelt visueel in de aarde waarop onze Heer en Heiland zijn woord heeft uitgezaaid. Ook de zijtakken zijn getooid met een dik bladerdak. Deze groenende boom is een aardige bijbelse metafoor die niet alleen uitdrukking geeft aan levensvatbaarheid en vitaliteit van orthodoxe, katholieke en protestante kerken maar tegelijkertijd ook aantoont, dat de kerken, waarop die metafoor wordt toegepast, evenzeer in de waarheid met de grote W wortelen. Het zijn wel degelijk getrouwe, zij het niet altijd volkomen representaties van de ene Kerk van Christus. Eenheid én veelheid is het verhaal dat de stamboom vertelt. In deze bijdrage wordt stil gestaan bij bestaande veelheid en dan vooral bij de verschillen tussen oosters en westers christendom, waarbij naast typisch theologische aspecten, ook opvattingen omtrent cultuur, economie en politiek aan bod komen. Dit artikel opent met een zeer korte beschouwing van de oecumenische sfeer in Nederland in de afgelopen 40 jaar. Zo ontdekken we een verklaring daarvoor, waarom bij ons fundamentele verschillen tussen diverse geloofsrichtingen doorgaans minder relevant worden gevonden. In het vervolg daarop proberen we dan aan te geven dat ondanks overeenkomsten – denk aan die groene boom – de verschillen tussen oost en west wel degelijk diep snijden, veel dieper, zo lijkt het, dan de kerkelijke divergenties in Nederland. Tot slot wordt nog kort stilgestaan bij de oecumenische metaforiek in het licht van de aangeduide verschillen. Oecumene in Nederland Ook al leefden in Nederland christelijke kerken eeuwenlang in gescheiden werelden samen, en ook al was de ene calvinistische kerk meer gelijk dan andere geloofsrichtingen, ze werden alle van staatswege tot verdraagzaamheid gedwongen. Ondertussen probeerden de kerken de relaties tussen lidmaten en ketters in te perken met voorschriften en tuchtmaatregelen. Sinds de jaren ’20 in de grote steden en vooral vanaf de jaren ’60 slaagden veel gelovigen er vrij gemakkelijk in de van boven gedecreteerde verdraagzaamheid in het persoonlijke leven toe te passen. Knellende kerkelijke banden sprongen open. Dit gebeurde relatief snel: 1, omdat in de grote stad kerkelijke en sociale controle langzaamaan wegvielen; 2, vanwege 1 Dit is een bewerking van een lezing voor sponsoren van de stichting Communicantes in Nijmegen, gehouden op 30 oktober 2008. Frans Hoppenbrouwers studeerde theologie aan de Universiteit van Tilburg en werkt bij de projecthulporganisatie Communicantes in Nijmegen. Communicantes steunt projecten van de rooms- en Grieks-katholieke kerk in Oost-Europa en volgt de ontwikkelingen van geloof en kerk in die regio. Zie www.communicantes.nl .