Overeen 2020-44

Theosis: een orthodox perspectief door v. Meltios Webber 4 • april 2020 “De Zoon van God werd mens, zodat we god kunnen worden” Athanasios van Alexandrië Het veralgemeniseren van de ver- schillen tussen Oost en West gaat meestal gepaard met een grove ver- eenvoudiging van de feiten. Dat gezegd hebbende, geloof ik dat de observatie van mijn mentor, Metro- poliet Kallistos Ware, van bijna 50 jaar geleden juist is. Hij vatte het thema Theosis samen in de opmer- king dat de westerse theologie het “zaligmakende schouwen” ( “Visio beatifica” volgens Tomas van Aquino) als het eindpunt van onze redding ziet, terwijl de oosterse Theologie verder gaat en vasthoudt aan de realiteit van Theosis . Het “zaligmakende schouwen” brengt een aantal ideeën naar voren die theoretisch (speculatief) overkomen, en plaatst het schouwen zelf aan het einde van de tijd. Theosis heeft daar- entegen een ongegeneerd praktisch karakter; het is niet iets om over na te denken, maar iets om te ervaren. Het is onmiddellijk, maar toch omgeven door het Mysterie... een ruimte waar- in de rationele geest, de precieze taal of zelfs speculatie geen enkele macht meer hebben. Bereikbaar De “Visio beatifica” maakt gebruik van de standaard “subject-object” taal... het is iets zien vanaf een afstand. Theosis plaatst de ervaring in de Godheid zelf, waar tijd en ruimte geen betekenis hebben en waar alles subject is. De toegang tot het Mysterie is niet iets dat voorbe- houden is aan spirituele experts van het oosten. “Gewone” leden van de Kerk ontvan- gen het Mysterie regelmatig in de Doop, de Myronzalving en de Hei- lige Communie. Theosis wordt aan alle kanten om- ringd door het Mysterie. Men kan op geen enkel niveau tot Theosis door- dringen, zonder eerst tot het Mysterie te naderen. Het binnen- gaan in het Mysterie vereist dat we ons ontdoen van alle din- gen die ons vertrouwen en zekerheid bieden. Er is niet, noch kan er ooit zijn, een gevoel van zekerheid in het Mysterie... geen systeem, geen logica, geen woorden. We gaan het Mysterie naakt en weerloos binnen. Er is geen andere manier. Eenmaal verbonden met het Mysterie kunnen we geen enkele uitkomst voorspel- len, noch kunnen we het ooit begrijpelijk maken bin- nen de grenzen van de menselijke verbeelding. Onuitspreekbaar Dit verklaart grotendeels dat het thema Theosis zelden wordt besproken, zelfs niet in de meest spirituele krin- gen, ook al spreken Vaders en Moeders uit eerdere eeuwen er op een heel directe manier over. Dit komt omdat er, eerlijk gezegd, niets over te zeggen valt... aangezien elk woord dat over het Mysterie wordt gezegd, afbreuk doet aan het wezen van het Mysterie zelf. Woorden wor- den gedegradeerd tot verwijzingen ...nuttig, maar alleen om de richting aan te geven van wat er mee wordt bedoeld... nooit wat het in zichzelf is. Het Mysterie, eigen aan de ortho- doxe theologie en liturgie, kan geen object van onderzoek zijn. Het is een drijvende kracht, niet iets om op te lossen. Het is dynamiek, het is rela- tie, het is oorzaak, het is effect. Het is de oneindig dimensionale werke- lijkheid van God Zelf, aan ons geo- penbaard in tijd en ruimte, door (onder andere) brood en wijn, olie en water, en (wat misschien nog vreemder is) door elkaar. Ondergaan Theosis kan niet worden begrepen, maar het kan worden ‘geproefd’ in het leven van de Kerk, zowel in de diensten als in de ascetische prak- tijk. Dit is het meest duidelijk en waar in de Heilige Communie. In het ontvangen van het Lichaam en het Bloed, in het eeuwige Nu, worden de grenzen van de persoon neerge- haald. In een moment van eeuwig- heid, in tijd en ruimte begrensd, worden door de energetische actie van God de grenzen tussen “ik” en “Gij” volledig terzijde geschoven of verdampt. Athanasios, wiens turbulente leven werd getekend door de Ariaanse controverses, werd een belangrijke bron voor de definitie van de erva- ring van Theosis , toen hij opmerkte dat Christus mens werd, zodat Hij ons tot god kon maken (De Incarna- tione 54, 3). De Ariaanse controverse was niet de oorzaak dat Theosis een onderdeel van het leven van de Kerk werd, maar was misschien wel de voornaamste reden om er over te schrijven. Een belangrijk voorbehoud, dat van- uit een moderner wereldbeeld hier nog gemaakt moet worden is, dat het de ‘essentiële persoon’ is – en niet het ego van die persoon (waar het ego wordt gezien als een verdedigings- mechanisme), – die zo zal worden getransformeerd. Elke mogelijk ver- goddelijking van het menselijke ego zal verkeerd aflopen. Veel voorbeel- den in de geschiedenis, en zelfs in de hedendaagse politiek, bevestigen dat. £