Overeen 2009-23

2 • oktober 2009 Een loflied op de universele broederschap door Gerard Moorman Wendingen D e levensloop van Charles de Fou- cauld kent vele wendingen. Net als een aantal andere grote figu- ren uit de christelijke traditie, gaf hij zich in zijn jeugd over aan het najagen van plezier en genot. Hij was van adel- lijke stand en beschikte daardoor over de nodige financiële middelen. Toen hij als jonge militair naar Algerije werd gestuurd, maakte hij het daar met zijn feestpartijen en amoureuze escapades zo bont dat hij binnen de kortste keren oneervol werd ontslagen. Maar hij keerde terug in het leger en toonde zo- veel moed en kundigheid tijdens een Arabische opstand dat hij groot respect afdwong bij zijn oude kameraden. Zijn militaire carrière brak hij kort erna ech- ter af om een uiterst riskante onder- zoeksreis te ondernemen in Marokko, dat in die tijd verboden terrein was voor Europeanen. De studie die hij na- dien publiceerde oogstte veel lof. Maar ook een wetenschappelijke carrière brak hij in de knop af. In Noord-Afrika was hij diep onder de indruk geraakt van de religiositeit van de moslims. Daardoor en door het voorbeeld van een diepgelovig familielid raakte hij weer op het spoor van het katholieke geloof dat hij als tiener overboord had gegooid. Hij trad in bij de Trappisten, een van de strengste ordes binnen de katholieke kerk. Maar hij bleef dromen van een vorm van religieus leven dat tot dan toe niet bestond. Het gewone leven van Jezus in Nazareth, een tim- mermanszoon temidden van mensen, was zijn leidraad. De Foucauld vertrok eerst naar Nazareth, waar hij drie jaar als kluizenaar woonde en als klusjes- man werkte in een Clarissenklooster. Daarna ging hij weer naar Noord-Afri- ka om daar het ‘Nazareth’-leven te leiden: biddend en werkend midden tussen de lokale mensen. Hij leefde ja- renlang als enige Europeaan temid- den van een Toearegstam en raakte steeds dieper geworteld in hun ge- meenschap en cultuur. Maar volgelin- gen kwamen er tijdens de zestien jaar dat hij er verbleef nooit, hoezeer hij daar ook naar streefde en verlangde. Op 1 december 1916 werd hij, 58 jaar oud, in de zuidelijke Sahara van Alge- rije doodgeschoten door een groep opstandige Toearegs. Met zijn drama- tische dood houdt het verhaal echter niet op. Het is alsof de graankorrel die hij met zijn voorbeeld had gezaaid, pas na zijn dood kon ontkiemen. In de jaren ’30 van de vorige eeuw komt het tot de stichting van een aantal congre- gaties die in zijn voetsporen treden. Later zijn daar andere gemeenschap- pen en groepen bijgekomen, niet al- leen binnen de katholieke kerk, maar ook in de Anglicaanse en Lutherse kerk. Actuele betekenis Als er iets is wat we kunnen leren van het leven van De Foucauld is het wel dat er verbondenheid mogelijk is over grenzen van cultuur, ras en religie heen. Het lukte deze man van adellijke afkomst om thuis te raken in een ge- meenschap die in alle opzichten ver- schilde van die waarin hij was opge- groeid. Hij verwezenlijkte zijn ideaal van ‘universele broeder’ stap voor stap. Door lange tijd het leven te delen met mensen op één plek, raakte hij steeds meer los van de theologische en culturele vooringenomenheid die hij als Fransman en gedreven katholiek nu eenmaal meenam naar Algerije. Hij had aanvankelijk de naïeve hoop dat mensen zich dankzij zijn voorbeeld zouden bekeren. Maar hij zag al gauw in dat dit niet kon. Hij heeft zich met dit feit ook kunnen verzoenen. Hij komt steeds meer tot het inzicht dat het erom gaat dat de anderen goede moslims zijn. Zijn respect en waarde- ring voor de cultuur van de Toearegs groeit in de loop der jaren. Hijzelf wordt, na aanvankelijk wantrouwen, door de lokale bevolking steeds beter geaccepteerd. Men beschouwt hem als een maraboet, een heilige man. In een tijd als deze, waarin de islam vaak zo negatief in het nieuws komt, is het goed om te horen hoe iemand met wortels in de christelijke cultuur zo ge- raakt kan worden door het voorbeeld van moslims dat daarmee een proces van bekering op gang wordt gebracht. Het is een prachtig voorbeeld van in- terreligieuze dialoog die elk van beide partners ertoe brengt het eigen geloof op een betere manier te beleven. Oecumene Charles de Foucauld was een tijdge- noot van de pioniers van de oecumeni- sche beweging. Het is echter zeer on- waarschijnlijk dat hij wist van de eerste Wereldzendingsconferentie die in 1910 in Edinburgh (1910) plaats- vond. Daarvoor leefde hij in de Sahara veel te geïsoleerd van het grote we- reldgebeuren. Hij was in veel opzich- ten een kind van zijn tijd, opgeleid in De Fransman Charles de Foucauld (1858-1916) is in Nederland lange tijd relatief onbekend gebleven. Zijn zaligverklaring in 2005 heeft daar enige verandering in gebracht. Eindelijk kwam er ook in Nederland meer aan- dacht voor het leven en de boodschap van deze religieuze figuur die in geen enkel hokje past: niet die van monnik, missionaris of pastor. Hij noemde zichzelf het liefst ‘universele broeder’. Charles de Foucauld (1858 – 1916)