De kleine christelijke gemeenschap in Gaza staat zwaar onder druk en moet leven met oorlog en geweld. Daarbij levert ze een indrukwekkend getuigenis van hoop en vredelievendheid, zoals bijvoorbeeld bleek op Paaszondag. De pastoor van de katholieke parochie schreef voor Vatican Media: "We know that He loves those who seek Him with a sincere heart, and I am convinced that the majority of these blessed people in these lands do not desire, deep in their spirit, this war. They do not want it; in fact, they detest it. With hearts full of the joy of the Resurrection, and even amidst tribulation, our Catholic community in Gaza wishes you a happy Easter and thanks you for so many prayers and support." Laten we deze Zondag voor de Oosterse Kerken bidden met en voor de christenen in het Heilig Land, dat zij door hun geloof in de opstanding de hoop en liefde levend kunnen houden en tekenen van vrede blijven stellen. 

Wij bieden u hieronder een preekschets aan, die is goedgekeurd door de Nationale Raad voor Liturgie. Wij hopen dat deze u helpt bij de voorbereiding van uw preek op of rond 28 april, om daarmee aandacht te geven aan de Oosterse Kerken. NB: anders dan in Overeen vermeld staat, is deze preekschets niet geschreven door kardinaal Pizzaballa.

Lezingen

Handelingen der Apostelen 9,26-31

Psalm 22

1 Johannes 3,18-24

Het Evangelie volgens Johannes 15,1-8

Preekschets: "Over 'Traditie'"

‘Zoals de rank geen vrucht kan dragen uit zichzelf, maar alleen als zij blijft aan de wijnstok, zo gij evenmin, als gij niet blijft in Mij.’ Dit citaat van Jezus gaat niet uit van een verdeeldheid tussen de ranken, maar van verbondenheid in Christus. Het is zijn zending om door zijn menswording en verlossing heel de mensheid tot nieuw leven te wekken en tot een eenheid samen te brengen (UR 2.1).

Een wijnstok met ranken, of een boom met verschillende takken als beeld van de kerk, kom je nog vaak tegen. Een grote, centrale stam met inmiddels vele vertakkingen. Soms ontsproten aan scharniermomenten uit de kerkgeschiedenis  zoals het Concilie van Chalcedon, het zogenaamde ‘Grote Schisma’ tussen Oost en West in 1054 of de Reformatie.

Elke grote kerk beweert deze centrale stam te zijn en in haar structuren, leer, riten en gewoonten de enige ware traditie van het christendom te hebben bewaard. Ook de RK-Kerk en evenzo de Oosters-Orthodoxe kerken, die op deze ‘Zondag van de Oosterse Kerken’ onze bijzondere aandacht krijgen. Voor hen is trouw aan traditie een centraal element van zelfidentificatie; trouw aan de traditie van de eerste zeven concilies en vooral van de Griekse kerkvaders. ‘De Orthodoxen hebben het altijd over hun traditie,’ schreef metropoliet Kallistos Ware. Toch klinkt er tevens zelfkritiek. De oecumenische patriarch Bartholomeus vroeg zich hardop af, of Orthodoxen nog ‘in de citadellen van hun waarheden’ zitten.  Voor theologen –Orthodox, Protestant en Rooms-Katholiek – reden om grondiger na te denken over wat ‘traditie’ mag zijn.

Traditie heeft niet zelden een negatieve bijklank in onze wereld, alsof alles vaststaat en de leer op alles een antwoord heeft als een kookboek. Geen morele conflicten, geen sociale spanningen; alles is al opgelost en wie zich daar niet in kan vinden, zit fout of begrijpt de traditie niet. Misschien overdreven, maar wel illustratief. Traditie zou niet mogen botsen met mededogen, creativiteit en vooruitgang; vooral niet bij het oplossen van conflicten.

Jaroslav Pelikan schreef in ‘De Christelijke Traditie’: ‘Traditie is het levende geloof van de doden; traditionalisme is het dode geloof van de levenden.’

Zelfs bij heiligen zien we een onrustig leven – zelfs conflicten. Toch maakten ze van hun leven een inspirerend verhaal. Denk aan de heilige Augustinus en zeker ook aan de heilige Paulus, over wie we hoorden in de eerste lezing. Er is overduidelijk een conflict. Een slechte verhouding tussen Christenen uit het Jodendom en de Grieks-sprekenden. Men wilden Paulus zelfs doden. Maar “toen de broeders dit te weten kwamen, brachten zij hem” in veiligheid. Wie zijn hier de broeders? Toch zij die boven het conflict uitstijgen?

Niet de verdeeldheid, maar het gemeenschappelijke geeft de uiteindelijke doorslag.

Dan is er vrede voor de jonge Kerk. Niet dat er dan vrede in het heilig land is; integendeel er broeit van alles, dat zal uitmonden in de Joodse Opstanden en het bloedige neerslaan daarvan. Maar voor de Kerk is er vrede, ondanks de woelingen in de wereld. Door broeders die de verbondenheid in Christus zien en daarnaar handelen.

Zo zijn er meer broeders en zusters, tot in onze tijd. Denk aan Dietrich Bonhoeffer, Titus Brandsma, broeder Roger Schütz of moeder Maria Skobtsova en metropoliet Antonij van Sourozj. Zij zijn voor gelovigen van verschillende confessies inspirerende voorbeelden.

Veel echter begint bij Paulus, een grote heilige in alle christelijke kerken, de eerste apostel die de Heer niet persoonlijk als mens op aarde heeft ontmoet. Zijn beeld van Christus was eerst verkeerd. Als Farizeeër – als fanatiek traditionalist – streed hij tegen de jonge Kerk en daarmee juist tegen de geest van verzoening en liefde. Hij begreep pas door een bovennatuurlijke ervaring, waarover hij in de eerste  lezing verhaalt, dat het om de Christus gaat. Dan stopt het geweld en komt hij tot bezinning. Hij wisselt niet slechts van standpunt, maar weet zijn joodse afkomst te integreren in zijn christelijk leven en zo bovendien de heidenen te verwelkomen. ‘Onderzoek alles en behoud het goede,’ schrijft hij later. (1 Tess. 5, 21).

Kijken wij naar het Heilig Land in onze dagen. Ook nu geen vrede, verre van dat. Vasthouden aan verstikkende tradities biedt geen enkel soelaas en leidt tot dergelijke conflicten. Niet alleen daar, maar op zovele plekken in de wereld. In Israël, dan wel Palestina, tussen Joden en Palestijnen, elders tussen Christenen en moslims en in Oekraïne zelfs tussen Christenen. In Israël is de consequentie dat Christenen meer en meer in de verdrukking raken en er steeds minder Christenen in het Heilig Land leven. Elders zijn Christenen nog steeds de meest vervolgde groepering.  Theologische reflectie, dialoog en vooruitgang is en blijft van eminent belang. Wellicht niet door eenheid af te dwingen. Zeker niet door vast te houden aan volkomen eigen gelijk. Wat op de eerste plaats mogelijk is, is een grote onderlinge verbondenheid van alle christenen, die zich mag uiten in daadwerkelijke solidariteit. Broeders en zusters zijn er nodig, die uitstijgen boven het conflict, omdat geen rank de stam is; Christus is de stam; de boom, kruisboom en levensboom ineen.

Ook in eigen land – in ieder land – mag dit een basis van oecumene zijn, die verbindt en vooraf kan gaan aan de theologische reflectie. Een samenwerking in vredig samenleven. Caritas en diaconie als vindplaatsen van oecumene.

 Dat wij, die Christus net zo min in levende lijve kunnen ontmoeten als Paulus, uit kunnen stijgen boven de conflicten omwille van de liefde in Christus. Zo heeft uiteindelijk het Nieuwe Testament en heel de Christelijke leer woorden, concepten, formules en riten, gestalte gekregen in de geloofsbelijdenissen, in de vele vormen van liturgie en gebed en in het dienstbetoon in eigen kring en daarbuiten.

Dat staat achter de getuigenissen van de grote figuren van het christendom, die er ieder op hun eigen manier aan hebben bijgedragen. De gemeenschappelijke noemer is groter dan op het eerste gezicht lijkt. Dat neemt de verschillen zeker niet weg, maar deze kunnen anders worden bekeken als we in gedachten houden, dat er geen simpel kookboek is.  

Vooraanstaande en traditionele Orthodoxe theologen waarschuwen nadrukkelijk voor een naïeve ‘theologie van herhaling’. Denk aan Russische theologen in ballingschap na de Eerste Wereldoorlog, zoals Georgij Florovskij en Vladimir Losskij in Parijs. Vooral Losskij kwam in zijn tijd met de belangrijke onderscheiding tussen enerzijds de ‘Traditie’ als levende stroom van de erfenis van Christus en de Trinitaire God en anderzijds ‘tradities’, als tijdelijke historische of nationale vormen.

Het gaat dus niet alleen om kerkelijke beslissingen, synodes, theologische teksten. Deze zijn en blijven belangrijk. Maar in de lezing van vandaag horen we ook: ‘Kinderen, we moeten niet liefhebben met woorden en leuzen, maar met concrete daden.’ (1 Johannes 3, 18). Dat is niet altijd gemakkelijk, maar daar gaat het wel om als we ‘in Christus blijven’. Traditie is daarom ook het verhaal van het worstelen, zoeken en vinden van christenen, van heiligen zoals Paulus, maar ook van ieder van ons. Op elke tak van de grote plant, elke rank van de wijnstok. We putten uit de bron, maar het blijft levend water. We ‘blijven in Christus’ en volgen Hem na. We mogen van de Oosterse Kerken leren dat ook van ons leven, ondanks alle verwikkelingen en nood, toch een geïnspireerd en inspirerend verhaal kan worden gemaakt. Een leven, zoals we vandaag in het Evangelie lezen, ‘dat rijke vruchten draagt.’

Voorbeden

Broeders en zusters, we zijn geroepen om ranken te zijn van de ware wijnstok en vrucht te dragen, om lief te hebben met woorden en met daden. In verbondenheid met onze zusters en broeders uit de Oosterse Kerken willen wij daarom bidden tot God onze Vader

- Voor onze broeders en zusters in de Oosterse Kerken, en in het bijzonder die in het Heilig Land en in Oekraïne: dat oorlog, geweld en verdrukking plaats mogen maken voor vrede en verzoening. Laat ons bidden…

- Voor christenen in Oost en West, dat wij door Gods Geest leren de traditie levend te houden en zo ook in onze tijd vrucht te dragen.  Laat ons bidden…

- Voor de Kerk in ons land: dat wij harte geloven in Jezus Christus en elkaar liefhebben zoals Hij ons bevolen heeft. Laat ons bidden…

- Voor allen die hun leven aan Christus willen toewijden: dat hun leven goede vrucht draagt en zo een getuigenis wordt van Gods liefde en gerechtigheid. Laat ons bidden…

- Voor alle Christenen in de verdrukking, dat wij hen met ons gebed en met daadwerkelijke hulp ondersteunen.

God Vader, zie goedgunstig neer op uw Kerk, hier en in het Midden-Oosten, sterk haar en laat haar weer opbloeien. Wil onze gebeden die wij hardop of in stilte aan U opgedragen hebben, liefdevol verhoren. Dat vragen wij U door Christus onze Heer. Amen.

Over de Zondag voor de Oosterse Kerken

Elk jaar op de vijfde zondag van Pasen (dat is de vierde zondag ná Pasen) bidden alle parochies in Nederland met en voor de Oosterse Kerken. Zo wordt de band met de Oriëntaalse en de Oosters-Orthodoxe kerken gevoed en wordt de verscheidenheid binnen de Katholieke Kerk gevierd door aandacht te geven aan de met Rome geünieerde kerken, die bovendien binnen de oecumenische relaties een heel eigen rol innemen. Onze vereniging biedt hiervoor een digitale poster en een preekschets aan. Het blad Overeen biedt achtergronden bij deze campagnezondag.