Jaargang 49 Nummer 2

LEGENDE VAN DE GROOTINQUISITEUR Niets is voor de mens verleidelijker dan de gewetensvrijheid, maar niets ook pijnlijker. Maar u hebt hun geen vaste beginselen gegeven om hun geweten eens en voor altijd tot rust te brengen, in plaats daarvan echter bracht u hun allerlei vreemde, raadselachtige en vage ideeën, al datgene wat de kracht van de mensen te boven gaat en daarom handelde u als iemand die hen helemaal niet liefheeft, en dat nog wel terwijl u gekomen was om uw leven voor hen te geven! U hebt u niet meester weten te maken van de menselijke vrijheid, maar in plaats daarvan hebt u die nog doen toenemen en de menselijke ziel voor altijd belast met de daaraan verbonden kwellingen. U begeerde dat de mens u in vrijheid zijn lief- de zou geven en u eigener beweging zou volgen, be- koord en aange- trokken door uw persoonlijkheid. In plaats van de harde wet van het Oude Verbond kreeg de mens nu de vrijheid om voor zichzelf uit te maken wat POKROF 8 goed en wat kwaad was, alleen geleid door uw lich- tend voorbeeld, maar hebt u er werkelijk dan niet aan gedacht dat hij tenslotte uw lichtende voor- beeld en uw waarheid zal loochenen en bestrijden, als hij gebukt moet gaan onder zo’n vreselijke last als vrijheid van keuze? Zij zullen tenslotte uitroepen dat in u niet de waarheid is, want anders had u hen niet in zo’n onrust en ellende achtergelaten, met niets dan zor- gen en onoplosbare problemen. Zo bent u er zelf dus de oorzaak van geweest dat uw rijk geen stand kon houden en u hebt geen reden een ander daar- van te beschuldigen. Maar wat men u voorstelde was toch heel wat anders! Er zijn drie krachten op aarde, drie krachten die alleen in staat zijn om het geweten van die armza- lige opstandelingen voor altijd te onderwerpen en aan banden te leggen, voor hun eigen welzijn na- tuurlijk, en dat zijn: het wonder, het mysterie en de autoriteit. U hebt ze alle drie verworpen en daar- mee een voorbeeld gegeven... Hebt u werkelijk een ogenblik kunnen geloven dat ook de mensen een dergelijke verleiding konden weerstaan? Is de menselijke natuur zo geschapen dat ze in staat is het wonder af te wijzen en in dergelijke verschrikkelijke momenten van het leven, momenten waarbij het gaat om de diepste, kwellendste en meest fundamentele problemen, om op zulke momenten zich te houden aan de vrije beslissing van het hart? U wist dat uw heroïsme geboekstaafd zou worden, dat het de tijd zou trotseren en tot in alle uithoeken van de aarde bekend zou worden, en u hoopte dat de mens door u te volgen God trouw zou blijven zonder dat hij wonderen nodig had. Maar u wist niet dat de mens zodra hij het wonder zou afwijzen ook God zou afwijzen, want de mens zoekt niet zozeer God als wel het wonder. Uit: ‘De gebroeders Karamazov’ van F.M. Dostojevski. (Vert. Jan van der Eng)