Perspectief 2018-41

Perspectief 38 Dr. Ton van Eijk sacramentele tekenen te beschouwen. Zij worden in onze tijd gevolgd door Karl Barth en Eberhard Jüngel en in ons land door Leo Koffeman in zijn proefschrift. Daarentegen is de eveneens gereformeerde Jürgen Moltmann van mening dat het heilswerk van Christus niet tot zijn leven op aarde (het Leben Jesu ) mag worden beperkt en maakt ook het werk van de Geest in de Kerk en in de wereld op weg naar de voltooiing deel uit van het μυστήριον. Overigens hebben de Duitstalige katholieke theologen die aan de oorsprong stonden van de herontdekking van het bredere sacramentsbegrip even gesproken van de Kerk als Ur- of Grundsakrament (oorspronkelijk of fundamenteel sacrament). Die benamingen zul je daarna gelukkig niet meer horen. Ik voeg hieraan twee opmerkingen toe. Mυστήριον etc. blijkt een gelaagd begrip te zijn. Het gaat altijd om een manifestatie van het goddelijke, maar die manifestatie heeft niet altijd dezelfde intensiteit of werkingskracht (efficaciteit). Zo is in de katholieke traditie een onderscheid gemaakt tussen sacramenten en sacramentaliën; die laatste zijn rituelen waaraan minder kracht en betekenis wordt toegeschreven dan aan de zeven rituelen die sacramenten worden genoemd. Ook binnen het klassieke zevental sacramenten bestaat een rangorde; er is een verschil in waardigheid ( dignus ) van de verschillende sacramentenzegt het concilie van Trente, ( DH 1602); zo gelden doop en eucharistie als de sacramenta maiora. En ik meen dat ook de verhouding tussen deze twee niet in alle kerken op dezelfde manier wordt bepaald. Nog een ander voorbeeld: Vat. II heeft van het bisschopsambt gezegd dat het de apex of plenitudo van het sacramentum ordinis is; er is dus verschil in sacramentaliteit (betekeniskracht) tussen de wijdingen van diaken, presbyter en bisschop. Een tweede opmerking ligt in dezelfde lijn. Als we het hebben over de Kerk als sacrament, hebben we het niet over wat men doorgaans verstaat onder de Kerk als instituut, maar over de Kerk als (gestructureerd!) volk van God. Dit volk is het teken, is subject van sacramentaliteit, niet alleen in zijn rituele, maar ook in zijn morele handelen. Maar niet alle handelingen van de Kerk hebben dezelfde tekenwaarde. En als je in die handelingen een onderscheid maakt tussen heiligende, verkondigende en bestuurlijke (het munus triplex ), zal de tekenwaarde van die drie niet drie keer dezelfde zijn.