Overeen 2018-41

5 • september 2018 De Wereldraad van Kerken en de Orthodoxie 1948-2018 1 door v. Hildo Bos In Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland, Moldavië en Georgië werd de Kerk al ruim dertig jaar vervolgd en kon van oecumenische contacten (of buiten- landse reizen) geen sprake zijn. In Griekenland woedde een bloedige burgeroorlog. Met de bezetting van Midden-Europa door de Sovjet-Unie hadden ook de orthodoxe christenen in Roemenië, Bulgarije, Joegoslavië, Polen en de Baltische staten hun ge- loofsvrijheid verloren. Stalin had se- rieuze plannen om alle Orthodoxe Kerken onder een centraal bestuur met zetel in Moskou te brengen. Waar tot 1940 alle Orthodoxe Kerken buiten de USSR, actief hadden deel- genomen aan de oecumene, trokken in 1947 alle Orthodoxe Kerken onder Communistisch bewind zich in één keer terug. v. Georges Florovsky Toch was de Orthodoxie erbij in 1948, zoals gezegd. Vooral afgevaar- digden uit de diaspora-gemeen- schappen van de diverse Orthodoxe lokale 2 kerken, maar ze waren erbij. Eén van de hoofdsprekers was de vooraanstaande theoloog v. Georges Florovsky, destijds docent aan het in- stituut van de h. Sergi in Parijs, later hoogleraar aan Harvard en Prince- ton. En gedurende het eerste decen- nium van deWereldraad was hun bij- drage aan de oecumene zo over- tuigend, dat in 1961 het merendeel van de Orthodoxe Kerken uit het Oostblok toestemming kreeg om toe te treden tot de raad. Gedurende de decennia daarna bood deWereldraad de Orthodoxie een veilige plaats, een ontmoetingsplaats met andere chris- tenen én met andere orthodoxen. De Orthodoxie vond er solidariteit, zo- wel ten tijde van vervolgingen als ten tijde van de wederopbouw in de ja- ren 90. Weinig orthodoxen beseffen vandaag hoeveel steun de Westerse kerken hebben verleend aan de we- deropbouw van seminaries, kloosters en onderwijs in deze periode. Onbekendheid en toenemende kritiek Ergens is dit niet verbazend. Met de toetreding van de Orthodoxe Kerken uit het Oostblok werd de diplomatie- ke rol van de Wereldraad groter – en de theologische rol kleiner, ten min- ste voor de Orthodoxie. Theologen en bisschoppen namen actief deel aan conferenties en publicaties, maar vertelden de eigen achterban weinig over hun oecumenische werk. De ge- middelde orthodox had nog nooit een christen van een andere denomi- natie ontmoet. En toen de perestroj- ka kwam, vond hun eerste ontmoe- ting in de regel plaats met missio- narissen uit de Verenigde Staten die nog nooit van oecumene hadden ge- hoord. In de jaren 90 veranderde de houding van het kerkvolk ten op- zichte van andere kerken radicaal – en daarmee de houding ten opzichte van de Wereldraad. Deels is die kritiek te begrijpen. Waar gedurende de eerste decennia van zijn bestaan de Wereldraad handelde binnen een zeker theologisch kader (de Toronto-verklaring, maar ook het Evangelie als basis van het geloof), lijkt dit kader vandaag voor sommi- ge kerken minder relevant. Bij ethi- sche, theologische en kerkordelijke vragen kunnen sociale opvattingen zwaarder wegen dan Bijbelse. Ook de tekst en de canon van de Bijbel zelf zijn niet onaantastbaar, wat weder- zijds begrip moeilijker maakt. Dit heeft binnen de Wereldraad geleid tot spanningen. Het grootste pijn- punt voor de Orthodoxe Kerken is het feit dat veel andere kerken de verdeeldheid binnen het christen- dom minder intens lijken te beleven. Deels is er een overtuiging dat alle kerken al één zijn (de “branch theo- ry” ), deels is er onverschilligheid. Nieuwe situatie Betekent dit dat de Wereldraad, de Orthodoxie en de oecumene elkaar niets meer te vertellen hebben? Ik ge- loof het niet. Binnen de orthodoxe wereld is de identiteitscrisis van de jaren 90 weggeëbd en ontstaat er een groeiende belangstelling voor ande- re vormen van christelijk geloof en getuigenis. Binnen de kerkelijke “structuren” groeit de belangstelling voor “strategische” partnerschappen met andere christenen – iets anders dan oecumene maar in elk geval geen afwijzing. Hieronder ligt een groeiend besef dat de omringende wereld ons, christenen, dwingt om nader tot elkaar te komen. Tenslotte zien we naast en rond de Wereldraad andere vormen van oecumene groei- en en bloeien, waarin spiritualiteit en beleving centraal staan. Het gebod van Christus “Dat allen één zijn” is nog steeds van kracht. Het is onze taak als christenen van alle denominaties om deze opdracht vast te houden, ook in een wereld waar het “eigen land/volk/kerk eerst” steeds op de loer ligt. Priester Hildo Bos is secretaris van de stichting “Orthodoxe Kerk in Neder- land – Vertegenwoordiging van de Orthodoxe Bisschoppenconferentie van de Benelux” In 1948 werd in onze hoofdstad de Wereldraad van Kerken opgericht. Christenen uit de hele naoorlogse wereld kwamen naar Amsterdam om een nieuw hoofdstuk te beginnen in de zoektocht naar eenheid in geloof en kerkelijk leven. Ook orthodoxe christenen vonden hun weg naar Amsterdam, ondanks de tragische situatie in veel van hun thuis- landen. 1 Vanwege de beschikbare ruimte moest dit artikel worden ingekort. De volledige versie kunt u vinden op de website www.oecumene.nl 2 De Orthodoxe Kerk is één kerk die georganiseerd is in lokale kerkgemeenschappen die in de regel samenvallen met de landsgren- zen. Om deze reden wordt vaak gesproken van de “Grieks-Orthodoxe” of “Roemeens-Orthodoxe” kerk, hoewel het juister is om te spreken van “de Orthodoxe Kerk in… ”. Tussen de diverse lokale kerken en hun hoofden bestaat een rangorde, waarin de Oecu- menisch Patriarch van Constantinopel een rol van primus inter pares vervult.