De kracht van Kerk en diaconie in een ouder wordende samenleving
Tussen de Evangelische Kerk van Kurhessen Waldeck, de Protestantse Kerk van Zuid-Nederland en het bisdom 's-Hertogenbosch bestaat een hechte oecumenische vriendschap. Ieder jaar is er in de week van Pasen een meerdaagse ontmoeting. Dit keer was de drie daagse Tagung van 23 t/m 25 april 2019 in Hofgeismar. Ditmaal dus weer in Duitsland, verzorgd door de Evangelische Kirche Kurhessen-Waldeck (EKKW). In Hofgeismar ligt een prachtig complex wat door de kerk gebruikt wordt voor congressen, synodevergaderingen, seminarie etc.
Namens de Protestantse Kerk in Noord-Brabant / Limburg waren aanwezig ds. Marco Luijk, (classispredikant), diaken Arie Haasnoot (preses classis Noord-Brabant, Limburg en Réunion Wallonne (classis NBLRW)), ouderling Elly de Haan – Verduyn (vice preses classis NBLRW) en ds. Susanne Freytag (predikant Evangelisch-Lutherse gemeente Zuid-Nederland en lid classis NBLRW). Het bisdom 's-Hertogenbosch werd vertegenwoordigd door mgr. dr. Gerard de Korte, drs. Ton Sip (gedelegeerde voor oecumene) en Geert van Dartel (secretaris Katholieke Vereniging voor Oecumene).
Na een voorspoedige reis waren we ruim op tijd in Hofgeismar (ca. 20 km. ten noorden van Kassel). Om 12 uur werden we hartelijk welkom geheten door Bisschop Martin Hein en uitgenodigd voor het middageten. Om 13.00 uur begon het officiële programma in het Schlösschen met een kort middaggebed in de kapel door Pfarrer Waldeck, directeur van de Akademie.
Daarna een eerste inleiding op het thema vanuit de EKKW. Zij hebben ons in de loop der dagen kennis laten maken met een aantal projecten met diaconale aspecten m.b.t. de ouder wordende mens, maar ook met gehandicapten. We kregen een rondleiding over het terrein van de Diaconie met daarop ook gebouwen waarin ouder wordende mensen worden opgevangen voor dagbesteding, activiteiten, maar ook wonen, al of niet begeleid. Mooie oude panden zijn daarvoor geschikt gemaakt, maar er is ook nieuwbouw gepleegd.
Generatiehuis
Daarna reden we naar Hümme waar het voormalig stationsgebouw is omgebouwd tot meer generatiehuis (foto rechts). Hier worden allerlei activiteiten georganiseerd voor ouderen zoals maaltijden, inloopmorgens, maar ook film, muziek en toneelvoorstellingen. Ook voor de jeugd zijn er ruimtes voor Konfirmandenunterricht (catechese voor jongeren die Konfirmatie doen met ca. 14 jaar), maar ook voor gezellige bijeenkomsten. Hümme is een klein dorp vlakbij Hofgeismar zonder gemeenschapsruimten. Bruiloften en partijen worden georganiseerd in de twee plaatselijke horecagelegenheden. Het meer generatiehuis wordt zo goed gebruikt dat er schema’s opgesteld zijn wie wanneer het kan gebruiken.
Na het avondeten praten we na over onze ervaringen van afgelopen middag. Het zijn mooie projecten. Continuïteit is daarin wel heel belangrijk. Er moeten dus tijdig nieuwe mensen zijn die de taak overnemen. Een van de projecten heeft de stelling “werk je eigen opvolger in”. Het stationsgebouw had een symboolfunctie. Een station is er voor de komende en de gaande mensen.
In het jaarbericht van de EKKW valt ons de openheid op over de kandidaten voor de bisschopsverkiezing door de synode op 9 mei a.s. Er zijn twee vrouwelijke kandidaten genomineerd. Zij zijn met naam en toenaam bekend gemaakt, stellen zich voor, preken hier en daar etc. Degene die gekozen wordt moet 2/3 van de stemmen hebben, Er kunnen drie stemrondes zijn, heeft dan niemand het vereiste aantal stemmen, dan worden nieuwe kandidaten voorgesteld. Bij ons is zo’n verkiezing strikt geheim, in besloten zitting en de verliezer wordt niet bekend gemaakt.
De dag wordt afgesloten met het avondgebed in de kapel, verzorgd door het bisdom ’s Hertogenbosch. Daarna is er nog een gezellig samenzijn met een drankje.
Woensdag 24 april 2019
De EKKW verzorgt om 8.30 uur het ochtendgebed in de kapel. Daarna is het onze beurt voor het jaarbericht. Ds. Marco Luijk vertelt over de nieuwe classisindeling met de classispredikant. (bisschop Hein noemt de classispredikant een Probst), de pioniersplekken, de dorpskerkenbeweging en het kerkasiel in de Bethelkerk in Den Haag.
In het jaarbericht van het bisdom ’s Hertogenbosch vertelt bisschop Gerard de Korte iets over consolideren en missie. Er wordt geprobeerd kleine parochies zoveel mogelijk overeind te houden. De kerk probeert middels familieverbanden in contact te komen met mensen zoals bij een doop of communie. Ze willen een missionaire diaconale kerk zijn met aandacht voor sociale gerechtigheid en zorg voor de wereld. Pastoor Ton Sip vertelt over de oecumene in de parochies, waarbij hem opvalt dat men zich meer en meer op zichzelf concentreert. Geert van Dartel vertelt over het werk van de Katholieke Vereniging voor Oecumene.
Ds. Susanne Freytag verzorgt onze inbreng op het thema en wel gericht op “De kerk in een ouder wordende samenleving”. Zij heeft de gegevens van de bevolkingsopbouw van Nederland door de jaren heen en die van de kerk naast elkaar gelegd. De leeftijdsopbouw van onze kerk laat een verschuiving zien naar ouder wordende leden en minder aanwas van jongeren. De grote aanwas rond 1950 van de Babyboomgeneratie zijn nu de oudere gemeenteleden en grootste groep qua leeftijd. Het feit dat er minder kinderen geboren worden en ten tweede dat de mensen nu gemiddeld ouder worden zijn twee redenen voor de vergrijzing van de maatschappij en de kerk. Voor de kerk komt daar een derde reden bij en wel de secularisatie. Maar laten we ons niet terneer laten slaan door de vele grijze hoofden in de kerk, daar zitten ook mooie uitdagingen in voor de kerk. De kerk is een waardevolle sociale gemeenschap waarin we niet discrimineren noch naar ras of sekse, maar ook niet naar leeftijd.
Dan is er om 12 uur Mittagessen om meteen daarna te vertrekken naar Bad Arolsen. Een prachtige rit van zo’n 25 km. door een mooi landschap. Als eerste bezoeken we het ITS – International Tracing Service – waar vele tienduizenden vragen binnen komen over personen die vermist zijn geraakt als slachtoffers van de Holocaust en de dwangarbeid in WO II, maar ook van hen die na WO II zijn geëmigreerd. In dat oorspronkelijke door het internationale Rode Kruis beheerde centrum wordt alle informatie bewaard. Velen hebben ze kunnen helpen, maar ook veel vragen zijn helaas onbeantwoord gebleven of worden nog onderzocht. Soms kunnen ze ook familieleden weer met elkaar in contact brengen.
Na een korte stadswandeling en een verfrissing op een terras bezoeken we het Residenzschloß Arolsen, het geboortehuis van onze koningin Emma van Waldeck en Pyrmont. Het Schloß is nu grotendeels museum, een prachtig barok gebouw met mooie plafondschilderingen en schilderijen. Het geeft een beeld van hoe de mensen toen leefden, met ook aandacht voor koningin Emma. De kapel wordt nog gebruikt voor o.a. trouwdiensten en een deel van het Schloß wordt nog bewoond door de huidige Vorst van Waldeck en Pyrmont met zijn gezin.
Daarna een bezoek aan Bathildisheim, een instelling waar mensen worden opgevangen met een lichamelijke en/of psychische beperking ongeacht hun leeftijd. Afhankelijk van de persoonlijke situatie is er dagopvang, opvang van maandag t/m vrijdag en in het weekend thuis, permanent wonen al of niet met verzorging. Aan jongeren wordt onderwijs gegeven, er wordt betaald werk aangeboden en voor gepensioneerden zijn er dagactiviteiten. Een van de bewoners in rolstoel (al 45 jaar intern) liet ons zijn kamer zien in het pand waar hij woonde met een gezamenlijke eetkamer en keuken. Wat voor ons bijzonder is, is dat een predikant daar de directeur is. We sloten dit bezoek af met het avondgebed in de kapel van Bathildisheim, verzorgt door de predikant.
Daarna terug naar het centrum van Bad Arolsen voor een festliches Abendessen in het restaurant Schloßgarten naast het Schloß in aanwezigheid van Wittekind Fürst zu Waldeck und Pyrmont. Een gezellige maaltijd met tafelredes van Bischof Hein, Bisschop De Korte en Probst Marco Luijk. Daarna werden we weer teruggebracht naar Hofgeismar. Dit was een dag met weer veel mooie indrukken en inspirerende gesprekken.
v.l.n.r. Pfarrerin Petra Schwermann, Geert van Dartel, Arie Haasnoot, ds. Susanne Freytag, Mgr. Gerard de Korte, Bischof Martin Hein, Elly de Haan – Verduyn, ds. Marco Luik, pastoor Ton Sip, Pfarrer Wolfgang Kallies en Pfarrerin Claudia Brinkmann – Weiß.
Donderdag 25 april 2019
Het morgengebed wordt door de Protestantse Kerk verzorgd in de kapel van het Seminarie.
Dit Seminariegebouw had vroeger een andere bestemming en is geheel gerenoveerd, maar moest, als monument, wel in de stijl blijven waarin het gebouwd was in 1730. De ruimte die is omgebouwd tot kapel is gebouwd als een ruimte in een ruimte dat is geheel gedaan met hergebruikt materiaal. De glaswand en het plafond zijn gemaakt van gerecycled glas en hierin is de verlichting weggewerkt. De vloer en de houten wanden zijn van hardhout wat eerst is gebruikt als bekistingshout voor het storten van beton. In de muur achter de altaartafel is een kruis zichtbaar.
Daarna weer naar onze bijeenkomstzaal in het Schlösschen. Daar is eerst gelegenheid om te reageren op het referaat van Susanne. Pfarrerin Claudia Brinkmann (zij is Referent voor diaconie en oecumene en onderhoudt ook de relaties met Afrika en Azië) vraagt waarom spreken wij toch zo negatief over ouder worden. In Afrika en elders wordt veel positiever omgegaan met ouderdom.
Bischof Martin Hein spreekt liever van een silberne Kirche i.p.v. ein graue Kirche. Vervolgens komt het bisdom ’s Hertogenbosch aan het woord. Achtereenvolgens geven bisschop Gerard de Korte, pastoor Ton Sip en Geert van Dartel hun visie m.b.t. diverse invalshoeken van het thema.
Tot slot rest ons nog de evaluatie en de vooruitblik op volgend jaar.
De locatie Hofgeismar is uitstekend, goed en zeer gastvrij verzorgd, goed gegeten, mooie rustige omgeving. De projecten die we bezochten waren inspirerend. Ook al is de situatie in Nederland anders m.b.t. de inbreng van kerken in dit soort instellingen hebben we door de praktische voorbeelden wel goede en bruikbare ideeën opgedaan.
Het thema is goed opgepakt, door EKKW meer praktisch gericht, de anderen meer inhoudelijk. Deze Tagung is door ieder als inspirerend ervaren.
Het was een vol programma en de uitstap naar Bad Arolsen was dubbel. Het bezoek aan ITS was emotioneel door de vrouw die het verhaal bracht en zelf nog emotioneel daaronder is. Ook het contact met de bewoner in de rolstoel bij Bathildisheim was aangrijpend.
We hebben dit thema nog niet voldoende uitgenut en gaan volgend jaar hier op door.
2020: Die Kraft der Kirche En denk daarbij aan Charisma's in de Kerk. Wat gebeurt met de Kerk in de postmoderne tijd? Religieus erfgoed. Het bisdom ’s Hertogenbosch organiseert de ontmoeting in 2020. Dit was voor Bisschop Martin Hein de laatste keer dat hij aan deze ontmoeting deelnam. Hij gaat in september met emeritaat.
Vanaf 2001 is hij er bij geweest, ook als stuwende kracht. We krijgen allemaal het boek “Theologie in der Gesellschaft” een bundeling van zijn "Bischofsberichte van 2000 tot 2018. Voor ieder persoonlijk ondertekend met een groetwoord. Bisschop Martin Hein sluit deze Tagung af met gebed en reiszegen. Na weer een voortreffelijk Mittagessen gaan we weer naar huis.
Hoe is dit contact ontstaan?
Op 4 mei 1970 ging de bisschop van de Evangelische Kirche Kurhessen Waldeck naar de aartsbisschop in Utrecht met de vraag om kennis te maken en elkaar als kerken beter te leren kennen. De aartsbisschop ging hier niet op in en stuurde hem naar bisschop Bluyssen in ’s Hertogenbosch.
In ’s Hertogenbosch werd de bisschop uit Kassel hartelijk en gastvrij ontvangen, er werd tijd voor hem vrijgemaakt, samen gegeten, een wandeling door de stad gemaakt en overnacht in het bisschoppelijk paleis. De volgende dag bij zijn vertrek nodigde de bisschop Mgr. Bluyssen uit om het volgende jaar bij hem in Kassel op bezoek te komen.
Dat is goed zei bisschop Bluyssen, maar op één voorwaarde en dat is dat ik mijn vriend dominee Nico van den Akker van de Hervormde Gemeente hier mag meenemen. Dat was geen enkel probleem.
Bisschop Bluyssen en dominee Van den Akker gingen het volgend jaar naar Kassel en zo is het vriendschapscontact ontstaan en bloeit tot op de huidige dag.
Er is een vaste tijd afgesproken voor dit bezoek: de drie dagen na Pasen en het ene jaar in Kurhessen Waldeck, het andere jaar in Nederland. Het bisdom ’s Hertogenbosch en (nu) de Protestantse Kerk in Brabant / Limburg organiseren dat dan om en om.