‘Mens tussen hemel en hel’ was het thema van de jaarlijkse oecumenische ontmoeting tussen het bisdom Kassel van de Evangelische Kerk van Kurhessen Waldeck, vertegenwoordigers van de Protestantse Kerk in Zuid-Nederland en het bisdom ’s-Hertogenbosch. Het thema was gekozen met het oog op 500 jaar Jheronimus Bosch. Een ontvangst bij burgemeester Ton Rombouts en een bezoek aan de tentoonstelling ‘Jheronimus Bosch, visioenen van een genie’ in het Noord-Brabants Museum maakten onderdeel uit van het programma. Mgr. Antoon Hurkmans was enkele jaren geleden met het voorstel gekomen om in 2016 de aandacht te richten op het werk van Jeroen Bosch. Een buitengewoon goed idee.

Visies op Bosch – Van Genesis tot Apocalyps

De fascinatie voor het werk van Jeroen Bosch bleek ook op deze bijeenkomst uit de inleidingen. Dr. Karl Waldeck, rector van het Predikantenseminarie in Hofgeismar sprak vanuit aforisme ars longa, vita brevis (kunst is lang, het leven kort) over de visie op Jeroen Bosch bij drie denkers uit de 20e en 21e de eeuw: de filosoof Michael Foucault, de iraanse theoloog Navid Kermani en de Nederlandse schrijver Cees Nooteboom.

Patrick Chatelion Counet, bijzonder hoogleraar ‘Bijbel in de Nederlandse cultuur’ aan de Universiteit van Amsterdam en algemeen secretaris van de Konferentie van Nederlandse Religieuzen, sprak over de Bijbelse voorstellingen in het werk van Bosch. Een opmerkelijk detail in zijn voorstelling van de Hof van Eden op de triptiek van de voor de elite in opdracht van Engelbrecht II van Nassau geschilderde Tuin der Lusten, is dat het kwade van meet af aan zichtbaar aanwezig is. Wat is de reden dat Bosch dat zo weergeeft? Waarom is de voorstelling van het paradijs niet onschuldig en ongerept? En hoe komt het dat de dood in deze triptiek de onmiddellijke tegenhanger is van het paradijs? Voor de beantwoording van deze vragen verhelderde Chatelion Counet hoe Bosch de Bijbelse verhalen en voorstellingen gebruikt en welke middeleeuwse literaire bronnen in zijn werk een rol gespeeld hebben. Met behulp van de visie van Augustinus op wat tijd is, zocht hij een antwoord op de vragen. Tijd is een conditie van het menselijk bestaan, maar vanuit het perspectief van God is tijd slechts een moment van de eeuwigheid. Vanuit dat tijdloze perspectief heeft Bosch zijn voorstellingen gemaakt. Tijd bestaat hierin niet, de voorstellingen van genesis en apocalyps grijpen in elkaar in en omsluiten het leven van mensen.

De derde inhoudelijke bijdrage was van de protestantse theoloog en kunstenaar Ruud Bartlema. Hij sprak over de kruisweg van Aad de Haas in de kerk H. Cunibertus. Zijn werk is getekend door de ervaringen van de Tweede Wereldoorlog. Na het bombardement op Roitterdam ging hij in het verzet. Zijn kunst werd door de Nazis veroordeeld als 'entartete' kunst. Na een gevangenschap van zes maanden komt hij in 1944 vrij. Samen met zijn vrouw duikt hij onder in Limburg waar hij bevriend raakt met pater Mathot. Dankzij pater Mathot krijgt hij de opdracht de kerk H. Cunibertus (12e eeuw) van Wahlwiller te schilderen. De Haas beschildert de hele kerk: het Lam Gods, de vier ruiters het boek Apocalyps en de kruisweg. De kruisweg wekt verwondering en roept verzet op. Op last van de bisschop moet de kruisweg worden verwijderd, een taak die De Haas zelf op zich neemt. Vele jaren later, na de dood van Aad de Haas, wordt de kruisweg in 1981 op last van de bisschop weer teruggeplaatst (voor meer informatie zie: Kerk van Wahlwiller). Volgens Bartlema is het de mooiste kruisweg in Nederland met een grote zeggingskracht. In zestien staties wordt verhaal van de graankorrel die in de aarde moet vallen verbeeldt. De Haas heeft net als Bosch de gave om naar het innerlijke te kijken. Alleen er is in zijn kruisweg, die de verrijzenis insluit, meer licht en hoop dan op de apocalyptische taferelen van Bosch.

Ontmoeting, vriendschap en gebed

Niet zonder trots vertelde burgemeester Rombouts hoe deze bijzondere tentoonstelling tot stand gekomen is, hoeveel voorbereiding er aan vooraf gegaan is en hoe gelukkig de hele stad is met de belangstelling die alle verwachtingen heeft overtroffen en de lovende recensies van de tentoonstelling. Na het bezoek aan de tentoonstelling was er even gelegenheid voor een bezichtiging van de vernieuwde Grote Kerk van de Protestantse Gemeente. Daarna vond in de St. Jan, geïnspireerd op de visioenen van Jeroen Bosch, een oecumenische gebedsdienst plaats waarin mgr. Antoon Hurkmans, ds. Sophie Bloemert en bisschop Martin Hein voorgingen. Aan het einde van de dag sprak mgr. Hurkmans een dankwoord voor de vele jaren dat hij aan deze oecumenische ontmoetingen heeft deelgenomen. Hierin haalde hij enkele herinneringen op aan ds. Nico van den Akker die mede aan de basis heeft gestaan van deze oecumenische vriendschap met de Evangelische Kerk van Kurhessen Waldeck. Ook sprak hij zijn grote dank en waardering uit voor bisschop Martin Hein. Wat Van den Akker en Hein gemeen hebben, aldus mgr. Hurkmans, is dat zij beiden veel waarde hechten aan persoonlijke ontmoetingen, de vriendschap koesteren en bovenal mensen zijn van gebed.

foto 1 Standbeeld van Jeroen Bosch op de markt
foto 2 Prof. dr. Patrick Chatelion Counet
foto 3 Groepsfoto