Het ging afgelopen donderdag en vrijdag, 4 en 5 oktober 2012, te Beek-Ubbergen over hermeneutiek. Op een bijeenkomst van vakspecialisten (uit Nederland, België, Italië, Frankrijk en Iran), georganiseerd door het Instituut voor Oosters Christendom te Nijmegen en de Theologische Faculteit  van Leuven. Onder andere  oosters christendom stond op het programma. Reden voor mij mee te luisteren.

Titel van deze expert meeting was 'Gadamer aan de poorten. Hermeneutiek in de godsdienstige tradities van het westers christendom, oosterse orthodoxie en islam in een vergelijkend perspectief'. Twee van de drie sessies maakte ik mee.
Hermeneutiek is de leer van het interpreteren, van teksten (of andere betekenisdragers, bv.afbeeldingen). Gadamer was een Duitse filosoof die kort na de Tweede Wereldoorlog hierover een belangrijk boek publiceerde, 'Wahrheit und Methode' (1949). Veel theologen in het westen hebben zich door hem laten inspireren bij de uitdaging die van de moderniteit op de eigen religieuze traditie uitgaat. De eerste sessie, donderdagmorgen (die ik niet meemaakte) ging dan ook over de geschiedenis van de hermeneutiek en over haar rol zowel in de Rooms-katholieke Kerk als in de interreligieuze dialoog.
Maar hoe zit het met de hermeneutiek in het Oosten? We hebben het dan over het interpreteren van de Bijbel (bij de christenen) of de Koran (bij de moslims), en over het interpreteren van de bredere religieuze tradities van een
godsdienst.

Oosters christendom en hermeneutiek

Herman Teule, professor oosters christendom in Nijmegen en directeur van het mede organiserende Instituut voor Oosters Christendom, ging donderdagmiddag in op de ontwikkeling van de hermeneutiek in enkele oriëntaalse kerken (Syrisch-orthodoxe Kerk, Assyrisch-apostolische Kerk). Eeuwenlang volgden zij tamelijk onkritisch de traditie van de begintijd van de Kerk, totdat er een enorme dynamiek en creativiteit kwam in het denken van deze oriëntaalse christenen in de 12e en 13e eeuw.  Er ontbloeide openheid naar kerken met wie men in schisma leefde, maar ook naar de islam. De rampzalige politieke omwentelingen in het Midden-Oosten van de 14e eeuw maakten echter een einde aan deze vernieuwing. De oriëntaalse kerken zonken terug in het onkritische traditionalisme van weleer, waaraan men zich sindsdien amper aan heeft weten te ontworstelen. Immers, wat er recentelijk onder christenen in het Midden-Oosten aan enigszins vernieuwend theologisch denken werd ontwikkeld, is eerder te vinden in de geünieerde oosterse kerken, zoals de Maronieten in Libanon; in de protestantse kerken onder de Palestijnen; en bij de Arabische Grieks-orthodoxen, de laatste geen oriëntaals- maar oosters-orthodoxen.
Op deze oosters-orthodoxen, maar dan wereldwijd,  ging hierna professor A. E. Kattan nader in. Hij bekleedt in Münster de leerstoel Orthodoxe theologie. In hoeverre laat de oosters-orthodoxe traditie zich door de moderne hermeneutiek aanspreken? Kattan constateerde naast scepsis een groeiende interesse in de mogelijkheden ervan voor de eigen geloofstraditie. Professor Alfons Brüning, bijzonder hoogleraar Orthodoxie en Vredesopbouw in Europa aan de VU en onderzoeker christendom van Oost-Europa te Nijmegen, bracht in zijn lezing 'Traditie en tradities' Gadamers werk in verband met de recente Russisch-orthodoxe theologie. Hij ging in op de posities die men er innam ten opzichte van de moderne hermeneutiek en op wat traditie is in de oosterse Orthodoxie.

Hermeneutiek in de islam

Vrijdagochtend ging over de rol van de hermeneutiek in de hedendaagse moslimtheologie. Uitermate boeiende ochtend, waarbij het duidelijk was voor mij dat de islamitische theologie een wereld is die ver van me af staat, maar die ik tegelijkertijd zie worstelen met vragen die niet zo heel ver afstaan van waarchristelijke theologie zich mee bezighoudt - in Oost en West.

Foto's:
1. Professor Kattan
2. Professor Brüning