Om in een beknopt artikel een beschrijving te geven van de vormgeving en beleving van Advent (Adventus Domini = komst van de Heer) op protestants erf, is een welhaast onmogelijke opgave. Wie spreekt over het protestants erf moet zich realiseren dat het hier gaat om een breed spectrum aan geloofsgemeenschappen en – belevingen, uiteenlopend van orthodox-reformatorisch tot oecumenisch en vrijzinnig protestants. Kortom, een veelheid aan geloofsuitingen c.q. adventsbelevingen.
In het algemeen kun je zeggen dat soberheid en concentratie op de bijbelse verhalen voorop staan. Het gaat om het Verhaal en het lied. Je hoort daarin de echo van de Reformatie: sola scriptura. Onder invloed van seculariserende ontwikkelingen in de samenleving en oude Germaanse en Romeinse tradities kun je evenzeer een veelheid van verschijnselen signaleren: van de kerstboom tot adventszangontmoetingen en de voorbereiding van een feestelijke maaltijd met kerst. Ik zal mij beperken tot de beleving van Advent binnen de kerken van de Protestantse Kerk in Nederland. Naast Calvinistisch en evangelisch-georiënteerde kerken horen daar ook de Lutherse gemeenten bij.
Advent in het gezin
Hoe wordt binnen de PKN Advent gevierd? Bij Protestanten vind je ook een belangrijke plaats voor Advent in het gezin. In veel gezinnen met kinderen worden de bijbelse verhalen gelezen en verteld. Meestal met behulp van een kinderbijbel. Voorbereiding in meditatieve vorm. Het is al een aantal jaren gebruikelijk dat de PKN daarvoor een adventskalender uitgeeft met suggesties voor gebruik in het gezin: bijbelgedeelten, liederen en gebeden. Dit jaar aan de hand van het thema: “Kwetsbaar als een kind.”
Advent in de kerk
Maar niet alleen in het gezin vindt de voorbereiding plaats. In veel kerken is er ook een belangrijke rol weggelegd voor de kinderen op weg naar kerst. Verschillende adventsprojekten, samen met de gemeente, geven thematisch invulling aan de voorbereidingstijd voor kerst. Heel vaak wordt een bepaald thema-lied samen met de gemeente wekelijks gezongen. Zondag aan zondag wordt een kaars extra aangestoken om de zondagen van Advent te markeren. Kinderen spreken daarbij een opzegversje uit, zoals bijv. op de 3e zondag van Advent: Drie kaarsjes.
Een licht voor ’t feest van de Heer,
vertellen ons blij:
Het kerstfeest komt weer!
Zo’n adventsprojekt wordt ook aangevuld met liturgisch- symbolische (bloem-)schikkingen die het thema van de zondag verbeelden. Een bepaalde gang van lezingen en liederen vormen daarbij het uitgangspunt. De ene keer zijn het O.T. lezingen die spreken van komst en verwachting bijv. profetenlezingen van Jesaja of Micha. Een andere keer zijn het gang van de verhalen uit het begin van het Lukas-evangelie. (Lukas 1).
In evangelisch- gekleurde gemeenten treffen we vooral muziek en zang aan, met een opwekkende prediking met een sterk persoonlijke spits. “Die intocht, Heer, in mijn gemoed.” (gezang 442 Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk )
Advent in oecumenisch perspektief
In Lutherse en meer liturgische gemeenten vinden we de klassieke lezingen of de (oecumenische) lezingencyclus van de Raad van Kerken terug en krijgen de verschillende adventsvieringen ook de klassieke zondagsaanduiding vanuit de introïtuspsalm of de lezing.
1e zondag van Advent, zondag “Ad te levavi”- tot U hef ik mijn ziel op, psalm 25.
2e zondag van Advent, zondag “populus Sion”- volk van Sion, Jes. 40
3e zondag van Advent, zondag “Gaudete”- verheug je, Fil. 4, 4.
4e zondag van Advent, zondag “Rorate coeli”- druppelt hemelen, Jes. 45,8
Wachten is een kunst
Veelal speelt daarbij de liturgische kleur paars (met uitzondering van zondag Gaudete, kleur rose) ook een rol. Gedurende de periode van Advent wordt in de liturgie het gloria-lied achterwege gelaten. In de prediking wordt de gemeente opgeroepen tot een houding van “waakzaam leven” en “hopend verwachten”. We gedenken niet alleen de komst van Christus in deze wereld, maar zien ook uit naar zijn definitieve komen in deze wereld en in het leven van mensen. Wachten is in Advent een tegendraads kernwoord. Stilte en ongeduld kunnen deze houding inkleuren. In een preek van de Lutherse predikant D.Bonhoeffer, gehouden op de 1e zondag van Advent in Barcelona (1928!) horen we: “Wie Advent wil vieren moet kunnen wachten. Wachten is een kunst die in onze ongeduldige tijd lijkt te zijn verleerd. (…..) Juist op de meest belangrijke, intense en kwetsbare dingen in het leven moeten we wachten. Die kunnen we niet op stel en sprong bemachtigen, maar alleen langs de goddelijke weg van kiemen, groeien en ontwikkelen.”