"Elkaar vasthouden op dezelfde weg. Bidden met de Orthodoxe Kerken in Europa." Op zondag 7 mei 2023 bidden rooms-katholieke parochies in het bijzonder voor orthodoxe christenen in Europa. Zij zijn intern sterk verdeeld geraakt: elkaar vasthouden op de ene weg van het geloof is vaak lastig en lijkt soms onmogelijk. Als katholieken willen we solidair zijn met hen en hen vasthouden in gebed. Wij bieden een preekschets, voorbeden en een poster om op deze zondag aandacht te besteden aan de Orthodoxe Kerken in Europa.

De oorlog in Oekraïne doet de Europese ordening op zijn grondvesten schudden. Bijna niemand voorvoelde dat deze oorlog stond te gebeuren, hoewel voor velen de oorlog al ver voor 2022 een dagelijkse realiteit was. Een complicerende factor is bovendien dat het patriarchaat van Moskou de Russische agressie tegen Oekraïne steunt. Een gevolg daarvan is dat de verhoudingen binnen de orthodoxie in Europa onder grote spanning staan. Allereerst tussen de orthodoxe kerken van Oekraïne en Rusland, maar ook in breder verband verslechteren de verhoudingen tussen de autocefale kerken in Europa. De relatie tussen de patriarchaten van Moskou en Constantinopel was al gebrouilleerd in 2018 na de erkenning van de autocefalie van de Orthodoxe Kerk van Oekraïne door patriarch Bartholomeus. Kerken in Europa, in het bijzonder Orthodoxe Kerken, staan voor de vraag wat gedaan kan en moet worden om recht en vrede in Europa te bevorderen. Op de Zondag voor de Oosterse Kerken staan we stil bij nood van Oekraïne dat lijdt onder de agressie van Rusland en bij de opdracht van christenen en kerken om vredestichters te zijn. Bovenal daarbij de oproep om alle orthodoxe christenen in gebed vast te houden.

In het aprilnummer van Overeen leest u meer over de oorlog in Oekraïne en de situatie van Oekraïnse en Russische orthodoxen in Nederland. Pastorale teams kunnen gebruik maken van onderstaande preekschets en voorbeden, die de vereniging bij deze gelegenheid liet maken. Zij hebben de instemming van de Nationale Raad voor Liturgie. Ook kunt u hier de poster downloaden (een versie in kleur en een versie in zwart-wit) voor gebruik in uw kerkgebouw, op uw website of in uw parochieblad.

Posters

De afbeeldingen op de posters zijn foto's gemaakt tijdens de Goddelijke Liturgie in het Kerkslavisch in de Russisch-Orthodoxe parochie te Deventer. Deze vieringen worden vooral georganiseerd met het oog op Oekraïense vluchtelingen. In Overeen van april 2023 leest u meer over de ervaringen in deze parochie. U kunt de posters downloaden en gebruiken in uw kerk, op uw website en in uw parochieblad.

Download deze poster: ZOK_2023_Poster_kleur.pdf / ZOK_2023_Poster_kleur.jpg

Download deze poster: ZOK_2023_Poster_zwart-wit.pdf / ZOK_2023_Poster_zwart-wit.jpg

Preekschets en voorbeden

Download als document: ZOK_2023_Preekschets_en_voorbeden.docx

Lezingen

Lezingen voor de Vijfde zondag van Pasen

Handelingen 6: 1-7

Psalm 33

1 Petrus 2: 4-9

Johannes 14: 1-12

Preekschets

“Xristos anesti!” (Grieks voor: De Heer is opgestaan!) Met deze uitroep begroeten Oosterse christenen elkaar gedurende de gehele paastijd en zo begint ook iedere toespraak en preek in deze tijd. Er wordt dan door de ander vreugdevol op geantwoord met:  “Alitos anesti!” (vertaald: Hij is waarlijk verrezen!). Het drukt de paasvreugde uit die deze periode van het kerkelijk jaar kleurt.

Op deze vijfde zondag van Pasen vieren we nog steeds dat mysterievolle moment dat Christus de dood heeft overwonnen en met zijn nieuwe leven ook ons nieuw leven schenkt. Het is een ongeloofwaardig verhaal voor veel mensen: dood is dood. Einde oefening. Over en uit. Maar bij Jezus gaat die vlieger niet op: Hij is niet zomaar een mens die sterft, Hij is de Zoon van God! In het Evangelie van vandaag horen we Jezus zijn leerlingen op het hart drukken om Hem te geloven: zozeer is Hij verbonden met de Vader, dat in Hem de Vader zichtbaar wordt! Nadat Christus de menselijke dood gestorven is, breekt het ware licht pas echt door, want Hij ís de weg, de waarheid en het leven zelf! Voor Hem wijken duisternis en dood.

Wat een kracht, wat een mysterie en wat een gave is het dat God ons door het lijden, de dood en de verrijzenis van Christus geeft! Die gebeurtenis op de vroege paasmorgen werkt nog steeds door en duurt voort tot op de dag van vandaag! De Heer die toen in de vroege morgen aan de vrouwen en later aan zijn apostelen verscheen, is ook hier onder ons aanwezig vandaag: in het Woord dat we hebben gehoord, in u als gemeenschap, in de celebrant en op een heel bijzondere manier straks in de Eucharistie onder de gedaanten van brood en wijn: zijn Lichaam en Bloed.

Het vieren van de Eucharistie is vanaf het allereerste begin kenmerkend  geweest voor de christenen. Geleidelijk aan ontwikkelden zich, voorafgaand aan de Reformatie, eigen liturgische accenten in de Oosterse en in de Westerse kerken: in kerkbouw en kerkinrichting, in de liturgische gewaden en gebruiksvoorwerpen, in liturgisch gebed, in beeld, geluid en geur. Maar zowel in deze Oosterse als Westerse kerken wordt het hele aardse leven van Christus verkondigd, tegenwoordig gesteld en in zekere zin ook verbeeld: van de aankondiging en geboorte tot aan lijden en dood, maar ook de verrijzenis en de aanwezigheid van Christus onder ons hier en nu wordt sacramenteel gevierd. Als je deelneemt aan deze Liturgie word je er als het ware in opgenomen, zonder misschien ieder woord te begrijpen. Je wordt ingevoegd in het mysterie van Christus, zoals de apostel Petrus schrijft in zijn brief, waaruit we vandaag lezen: “Laat ook uzelf als levende stenen voegen in de bouw van de geestelijke tempel.”.

Wat de Oosterse kerken betreft: de indrukwekkende liturgie die de Orthodoxe Kerken, maar ook de met Rome verbonden Oosters Katholieke Kerken – met eigen accenten voor elke ritus – vieren, verbindt hen sterk met elkaar. Maar na de inval van het Russische leger in Oekraïne op 24 februari vorig jaar is deze verbondenheid ingewikkeld en soms zelfs pijnlijk, temeer daar de Orthodoxe Kerken doorgaans nationaal zijn georiënteerd. Er is  bijvoorbeeld een Grieks Orthodoxe Kerk, Roemeens Orthodoxe Kerk, Russisch Orthodoxe Kerk en Oekraïens Orthodoxe Kerk. De spanningen tussen deze laatste twee zijn begrijpelijk, maar het raakt de hele gemeenschap van Orthodoxe Kerken in Europa! En die spanningen waren al lang vóór de inval van vorig jaar voelbaar en zichtbaar. Verdeeldheid en verscheurdheid zorgen hierbij voor veel verdriet en pijn. Mensen staan soms recht tegenover elkaar. Er is polarisatie en haat. Maar daartussendoor is iets anders zichtbaar: Russen, Oekraïners en gelovigen met andere nationaliteiten, die gewoon waren met elkaar samen te komen voor de Liturgie, blijven samenkomen. Zij laten zien dat Christus met zijn verrijzenis zonde en dood heeft vertrapt en overwonnen. Dát is immers de boodschap van Pasen. Zijn gebroken en vernederde lichaam is verheerlijkt en stond op uit de dood.

De apostel Paulus schrijft over de Kerk als het lichaam van Christus: Wij zijn de ledematen en Hij is het hoofd. De apostel Petrus horen we vandaag in zijn brief zeggen dat wij de levende stenen zijn van de geestelijke tempel, het bouwwerk waarvan Christus zelf de hoeksteen is. Wanneer we op die manier ook kijken naar de Kerk, in al zijn verscheidenheid en zelfs met al haar scheuren, dan wordt ons vandaag gevraagd om niet zomaar stenen weg te gooien. Er wordt ons niet gevraagd om door dit conflict een keuze te maken om de ene Kerk in het bouwwerk toe te laten en de andere Kerk eruit te gooien. Met andere woorden: vriend of vijand we maken allen deel uit van het lichaam van Christus en het uitsluiten van een deel van deze Kerk betekent het uitwerpen van een deel van het lichaam van Christus.

Paulus schrijft in zijn brief aan de Korintiërs: “Wanneer één lid lijdt, delen alle ledematen in het lijden” (1 Kor. 12, 6a). We moeten dus concluderen dat de oorlog in Oekraïne niet alleen de Orthodoxe Kerken van Oekraïne en Rusland, maar alle Kerken raakt. Hoe komen we hier ooit uit?

Misschien door ons te realiseren dat Christus’ gebroken lichaam in het donkere graf rustte, maar dat Hij is opgestaan in heerlijkheid. Op een soortgelijke wijze zegt de apostel Petrus vandaag in zijn brief: “Gij zijt een uitverkoren geslacht […] Gods eigen volk, bestemd om de roemruchte daden te verkondigen van Hem die u uit de duisternis heeft geroepen.”

Laten wij dan vertrekken vanuit dat lege graf, vanuit onze verbondenheid met de verrezen Heer. Laten wij dan, gesterkt door Gods Heilige Geest niet onverschillig raken of haatdragend worden, maar verkondigers van het evangelie en voorvechters van de vrede. Laten we elkaar vasthouden om samen dat lichaam van Christus te vormen, die de Kerk ten diepste is.

Amen.

Voorbeden

De Verrezen Heer heeft ons gevraagd om één te zijn. Maar het lukt ons moeilijk, juist ook in tijden van oorlog, conflicten en spanningen. Richten wij ons daarom tot God de Vader en vragen wij Hem te luisteren naar de gebeden die wij in onze zwakheid en gebrokenheid aan Hem voorleggen:

Bidden wij voor de Kerk, het lichaam van Christus, dat verscheurd en verdeeld is; dat zij door de kracht van de Heilige Geest geheeld mag worden. Bidden we bijzonder voor de Orthodoxe Kerken in Europa, dat zij de dialoog mogen blijven voeren en zich gezamenlijk inzetten voor eenheid en vrede. Laat ons bidden… 

Bidden wij voor de wereld waarin we leven en waarvan de gebrokenheid zichtbaar wordt in oorlog, haat en ongerechtigheid: dat regeringsleiders zich niet laten verblinden door angst, hebzucht of macht, maar dat zij zich inzetten voor het beëindigen van conflicten en dienstbaar zijn aan het welzijn van de mensen die aan hun zorgen zijn toevertrouwd.
Laat ons bidden… 

Bidden wij voor al die mensen die te lijden hebben aan de verdeeldheid van landen en kerken. Bidden wij voor die mensen die geraakt zijn door de oorlog en ontheemd zijn. Voor de vele miljoenen vluchtelingen, dat zij een veilig thuis mogen vinden en steun van mensen mogen ontvangen.
Laat ons bidden…

Bidden wij voor onszelf, dat wij onophoudelijk blijven bidden om vrede en eenheid tussen Kerken en dat wij de kracht van Gods Geest mogen ontvangen om ons steentje bij te dragen in de concrete hulp aan onze naasten in nood, onze broeders en zusters.
Laat ons bidden…

Bidden wij voor hen die ons in de dood zijn voorgegaan, dat zij nu het eeuwig leven mogen binnen gaan en als deel van de Kerk van Christus voor ons ten beste mogen spreken.
Laat ons bidden…

Barmhartige God,
Als levende stenen richten wij ons in gebed tot U, luister naar de gebeden die we hebben uitgesproken, maar ook naar de verlangens en zorgen die leven in de stilte van ons hart. Verhoor dan ons gebed en geef ons wat wij nodig hebben om werkelijk de eenheid van Uw Kerk te bevorderen en te bewaren. Dat vragen wij U door Hij die de weg, de waarheid en het leven zelf is, Christus onze Heer. 

Amen.