Pokrof 4 Gennadi Roesski, Het Zwarte Boek. Een eredienst, zeker een Byzantijnse, heeft iets van een totaalgebeuren. Handelingen, woord, zang, aankleding van de kerkruimte, alles doet er toe, en gaat volgens het script. De kern is theologisch bepaald, maar om het te laten gebeuren is er vormgeving, aangereikt door cultuur. Dit artikel bevat wat voorlopige, niet zeer systematische, gedachten rondom de vraag: hoe verhouden zich kerk en cultuur? Ons blad Pokrof was vanaf 1954 een tijdschrift over “Rusland en zijn Christendom” en ging voor een groot deel over de Russische cultuur: muziek, architectuur, literatuur en natuurlijk iconen. De artikelen in de eerste jaargangen, hoewel deels door de actualiteit ingehaald, zijn nog uitstekend leesbaar. De literatuur Pater Micheas deed de literatuur. Beter gezegd: hij las een aantal emigrantenbladen en deed er verslag over, veel kwam uit de samizdat. Ik was student slavistiek, en op zijn sterfbed, in 1981, spoorde hij mij aan voor het blad te schrijven. Waar ik een paar jaar later mee begon. Maar inmiddels zaten we in een ander tijdperk. We waren niet zo druk meer met samizdat, dissidenten, sovjet-repressie van de kerk en verboden boeken. De perestrojka kwam door, en het literaire leven veranderde. De tijd van Micheas was geweest. Kwam er iets anders voor in de plaats? Eigenlijk niet. Voor de Russische religiositeit in de literatuur moet je vooral in de 19e eeuw zijn. We herinneren ons de beminnelijke geestelijken waar Leskóv over schreef, de dromerige taferelen van het biddend volk tussen iconen en bij kaarslicht. Tolstoj was er al wat zuurder over. Ook de decennia daarna bieden nog veel interessants, maar in de laatste veertig jaar verdween de religie uit de literatuur. Vrome geschriften zullen er genoeg zijn. Onlangs verscheen Het zwarte boek van Gennadi Roesski in vertaling, over standvastige gelovigen tegenover geheime politie, een mooi boek, maar ook alweer uit 1976. De ’grote‘ literatuur heeft zich van de godsdienst afgewend, en al helemaal van de Orthodoxe Kerk. De Russen zijn het meest leesgrage volk, lees ik in een Russische krant; het aantal Poesjkin-standbeelden is niet te tellen. Het is steeds meer de vraag of dat zo is. Vanaf de perestrojka was er een enorme run op voorheen verboden boeken, en daarna zakte de belangstelling in. Er kwam een commerciële boekenmarkt, de boeken werden duurder, de schrijvers kregen meestal geen salaris meer, zoals in de sovjettijd. Het aanbod is ook niet meer zo overzichtelijk. Voorheen had je een paar dikke tijdschriften en uit voorpublicaties daarin kon je zien wat er zou komen. Nu is er een veelheid aan uitgeverijen, veelal plaatselijk, en het aanbod is versnipperd. En de mensen lezen liever detectives en leuke romannetjes. KERK EN CULTUUR
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=