Pokrof 4 Je moet nogal wat kennis hebben van talen, liturgie, Bijbel en theologie om verantwoord te kunnen vertalen. Moeder Maria en Cornelis Bouman hadden dat. Bovendien moeten alle vertalingen nog voorzien worden van aangepaste harmonisaties of nieuwe composities. Vertalingen zijn geen wondermiddel gebleken, waardoor de kerken weer volstromen. Dat komt deels door een misverstand over het omgaan met teksten in de liturgie. In de liturgie is het niet nodig de teksten onmiddellijk verstandelijk te begrijpen of te bediscussiëren. Het is geen schoolklas, waar alles moet worden uitgelegd. In de liturgie worden de teksten verinnerlijkt door ze te herhalen. Het is een ritueel dat voltrokken wordt, waar heel de persoon bij betrokken is. Toch moeten we de confrontatie met de betekenis van de teksten, die vertalingen bieden, aangaan, niet zozeer tijdens de liturgie, maar wel daarbuiten. Het invoeren van een nieuwe vertaling is steeds een emotionele en praktische overgang, zeker voor mensen die veel gebeden uit hun hoofd kennen. Ze moeten zich alles opnieuw toe-eigenen. “Presvjatája Bogoróditse, spasí nas” wordt vertaald met “zeer heilige (of vanuit het Grieks: alheilige) Moeder Gods, red ons”. Maar is dit in vertaling ineens wél begrijpelijk? Brengt die ons niet in de war? Kan God wel een moeder hebben bijvoorbeeld? De vertaling van “Bogoróditse” of “Theótokos” met Moeder Gods is ook niet nauwkeurig. Nauwkeuriger zou zijn: “Zij die God gebaard heeft”. En dan hebben we het nog maar over één zin van één vaak voorkomend gebed. Meertaligheid De meeste Byzantijnse koren, die voor een groot deel uit Nederlanders bestaan, zweren bij het Kerkslavisch, misschien meer vanwege de prachtige muziek die erop gecomponeerd is, dan vanwege de taal. In veel Orthodoxe parochies wordt gekozen voor een mengvorm. Dat heeft ermee te maken, dat de parochianen vaak uit verschillende landen afkomstig zijn. De lezingen worden dan ook in het Nederlands gelezen en het Onze Vader in nog meer verschillende talen. Dat wordt enorm gewaardeerd door de migranten. Zo voelen ze zich aanvaard in de gemeenschap. Welke talen men kiest heeft dus te maken met de situatie van de biddende gemeenschap. Het is geen dogma dat moet worden opgelegd. Vader Pavel Adelgeim, de Russisch-orthodoxe priester die in Pokrof regelmatig aandacht heeft gekregen, wilde in de liturgie overgaan van Kerkslavisch naar modern Russisch. Maar de meerderheid van de parochieraad en de parochianenwilde dat niet. Daarom ging dat voorstel niet door. Men volgt hier heel terecht het idee van de “sobornostj”, de gezamenlijkheid van heel de gemeenschap. Overzicht De eerste Nederlandse vertalingen zijn in 1760 gemaakt door de eerste orthodoxe parochie in de Lage Landen, de Griekse parochie van de heilige Katharina in Amsterdam in samenwerking met enkele geïnteresseerde hoogleraren van de universiteit van Leiden. Er zijn 1000 exemplaren gedrukt. Ik weet niet of er nog bewaard zijn gebleven. Daarna moeten we wachten tot vader Adriaan (Korporaal, 1913-2002), monnik van het Orthodoxe klooster van Johannes de Doper in Den Haag. Hij heeft heel veel vertaald en de kerk daarmee een grote dienst bewezen. Omdat hij aanvankelijk weinig Kerkgrieks en Kerkslavisch kende, steunde hij sterk op de vertalingen die de Russisch- orthodoxe priester Aleksej Maltsev (1854-1915) in Berlijn had gemaakt van het Kerkslavisch naar het Duits. Dat verklaard wellicht een aantal germanismen in zijn vertalingen, bijvoorbeeld: “in de hemel alzo ook op aarde” of Maria “heeft een kind geboren”. Eenmanco is ook dat hij soms de Griekse en dan weer de iets andere Russische gebruiken volgt. Zijn vertalingen hebben vaak iets ideologisch. Hij wil zich onderscheiden van de Westerse vertalingen. Bij de vertaling van Bijbelteksten, bv. psalmen, ontstaat een ander probleem. Van Hebreeuws, via het Grieks van de Septuagint, het Kerkslavisch en het Duits naar Nederlands: dat is vier keer een betekenisverschuiving, waardoor je wel heel ver van de grondtekst af komt. Moeder Maria, hegumena van het klooster van Vader Adriaan (Korporaal).
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=