Jaargang 66 Nummer 4

Pokrof 2 3 D e hymne ‘Phos hilaron’ (Vreugdevol licht) wordt gezongen in de Byzantijnse vesperdienst. De- ze hymne is de vroegst beken- de hymne buiten de Bijbel die tegenwoordig nog altijd in ge- bruik is. Plaats van ontstaan is waarschijnlijk de landstreek Cappadocië, wat tegenwoordig Midden-Turkije is. Een verder onbekende auteur noemt in de zogeheten Apostolische Con- stituties voor het eerst de hym- ne; deze Apostolische Consti- tuties stammen uit de late der- de tot vroege vierde eeuw. De hymne zelf kan ouder zijn; sommigen plaatsen haar al in de tweede eeuwn.C. Phos hilaron is bedoeld te wor- den gezongen bij het ontste- ken van de lampen aan het be- gin van de avond, een voor- christelijk gebruik dat de christelijke Kerk maakte tot een uitgele- zen moment van lof aan God. In de vierde eeuw noemt de kerkvader Ba- silius de Grote (329- 379) het zingen van de- ze hymne als een ge- liefde traditie in de Kerk van zijn dagen. Het zou daarbij gaan om een dan reeds oude traditie. In de H. Grafkerk te Je- ruzalem was het de tra- ditie dat er een lamp steeds brandend werd gehouden in het lege graf van Christus. Tijdens het zingen van de hymne werd aan die lamp een kaars aangesto- ken en vanuit de ruimte van het lege graf de kerk in gedra- gen. Zo symboli- seerde dit licht de verrijzenis van de levendeHeer. In een bepaalde tra- ditie werd een gro- tendeels onbekende martelaar met de naam Athenogenes als de auteur aange- merkt. Hij zou de hymne hebben ge- zongen op weg naar zijn martelaar- schap. Het Romein- se Martyrologium noemt een Athe- nogenes op 16 juli, die dat gedaan zou hebben. Dan zou hij dezelfde kunnen zijn als de bisschop die met tien leerlin- gen martelaar werd in Sebaste in Armenië op 16 juli rond het jaar 305. Maar het waar- schijnlijkst is het dat de au- teur van de hymne volstrekt anoniem is. De hymne heeft een trinitaire structuur, d.w.z. God wordt aan- geduid als de Drie-ene: Vader, Zoon en heilige Geest, waarbij de Zoon het ware licht is, het vreugdevolle licht. De hymne is in gebruik in elke Byzantijnse avonddienst, op een plechtig moment. In de Armeense traditie is, in een op details enigs- zins afwijkende versie, de hymne in gebruik in de vespers aan de voor- avond van de zondag of van een kerkelijk feest. Verder is de hymne be- kend in de liturgie van de angli- caanse kerk en van sommige lutherse kerken. Leo van Leijsen Byzantijnse liturgieXXVIII: Vreugdevol licht van de heilige glorie van de onsterfelijke Vader, de hemelse, heilige, zalige, Jezus Christus, aangekomen bij het ondergaan van de zon, terwijl wij het avondlicht zien, bezingen wij de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, God. Waardig U op alle tijden te bezingen met juiste stemmen, o Zoon van God, die het leven geeft, daarom verheerlijkt de kosmos U. Byzantijnse lamp (Foto: Temple Gallery Londen).