Jaargang 65 Nummer 5

Pokrof 2 3 N aast de regelmatig ge- vierde Goddelijke Litur- gie van Johannes Chry- sostomus en de wat minder vaak gecelebreerde Basiliusli- turgie bestaat er in de Byzan- tijnse liturgische traditie de zo- geheten “Goddelijke Liturgie van Jacobus, de Godsbroeder” (broeder des Heren). Deze wordt op verschillende plekken in de oosterse Orthodoxie maar ook bij de Grieks-katholieken gevierd, in toenemende mate. De Jacobusliturgie stamt uit het Palestina van de 4 e en 5 e eeuw. Ze werd binnen de By- zantijnse kerk vooral gevierd in de patriarchaten Jeruzalem en Antiochië, maar in mindere mate ook wel daarbuiten. Toen na het jaar 1000 de Griekse pa- triarchaten van Jeruzalem en Antiochië geleidelijk aan de ri- tus van Constantinopel overna- men, raakte de Jacobusliturgie daar in onbruik en werd ze er alleen nog op grote feesten ge- vierd, totdat ze op een gegeven moment volledig verdween. Met de gedrukte uitgave van de Jacobusliturgie in Parijs in 1560, niet bedoeld als liturgi- sche tekst maar in het kader van de katholieke polemiek met de protestanten, wordt er weer bekendheid gegeven aan de Ja- cobusliturgie, ook in het Oos- ten. Op de Ionische eilanden onder Venetiaanse heerschap- pij gaat men zelfs de Jacobusli- turgie weer vieren. In 1886 komt er een herziene uitgave van de Jacobusliturgie door de Grieks-orthodoxe aartsbis- schop van het Ionische eiland Zakynthos, waar de liturgie ook weer werd gevierd. Zo is niet op grond van een ononder- broken levende traditie maar op grond van de uitgegeven tek- sten de Jacobusliturgie aan een ‘tweede leven’ begonnen. Er volgen meerdere tekstuitgaven in het Grieks en ook in het Kerkslavisch. In de Russische traditie wordt de Kerkslavische Jacobusliturgie op muziek ge- zet en als zodanig gevierd. De Jacobusliturgie heeft ande- re, soms ook langere gebeden dan de Chrysostomus- en de Basiliusliturgie. Dat is het meest zekere aan deze Jacobus- liturgie. Men ontvangt verder doorgaans bij de communie eerst het eucharistisch brood in de mond en men drinkt met- een erna van de kelk. Vaak bidt de diaken de litanieën richting het volk. Er is bij de uitvoering her en der verschil in de liturgi- sche tekst zelf en in de inter- pretatie van de precieze volgor- de van de tekst. Nergens staan verder in de oude handschrif- ten de precieze handelingen van deze liturgie beschreven. Die werden immers als bekend verondersteld. Dit onderdeel is thans dus noodgedwongen overgelaten aan de moderne uitvoerders ervan. Hier bestaan wel tradities, maar die zijn relatief jong, stammend uit de periode van het ‘tweede leven’ van de Jaco- busliturgie. Die tradities van uitvoering lo- pen onderling ook uiteen. Op video’s op YouTube kan men de verschillen zien. In de ene tra- ditie (bv. Russisch-orthodoxe) wordt de Jacobusliturgie rich- ting het Oosten gecelebreerd achter de iconostase, in de an- dere (Antiocheens-orthodoxe) aan een altaartafeltje vóór de iconostase en met het gezicht naar het gelovige volk. Zoals men denkt dat het ooit in Jeru- zalem geweest is. In de ene tra- ditie (Antiocheens-orthodoxe) draagt de voorgaande bisschop zijn gewoonlijke bisschopsge- waad, in een andere traditie (Russisch-orthodoxe) kan hij in plaats van de traditionele sak- kos een voor en achter afhan- gend priestergewaad dragen. Zo manifesteert zich in de gere- vitaliseerde Jacobusliturgie te- gelijkertijd de veelvormigheid waarmee de verschillende ker- ken van de Byzantijnse traditie zich van elkaar onderscheiden. Leo van Leijsen Antiocheens-orthodoxe video: https://www.youtube.com/watch?v= kOKoJS7ABVc Russisch-orthodoxe video: https://www.youtube.com/watch?v= RX23jIhacC0 Byzantijnse liturgie XXIV: Deze Arabische oosters-orthodoxe bisschop viert de Jacobusliturgie aan een altaartafel vóór de icono- stase en met zijn gezicht naar de gelovigen gekeerd ( versus popu- lum ).