Jaargang 65 Nummer 4

Pokrof 2 3 T heodorus van Mopsu- estia uit de 4 e eeuw was een van de kerkvaders die spraken over de hemelse li- turgie: “De aardse dienst is een icoon van de Goddelijke Liturgie in de hemel.” In zijn tijd was het lied van het ‘Hei- lig, heilig, heilig’ al meer dan 150 jaar een onderdeel van de liturgie dat je daar niet meer uit kon wegdenken. Het lied is onder ons vooral bekend als het Sanctus . Het wordt gezon- gen in de katholieke en de pro- testantse eredienst en ook in de Byzantijnse liturgie. De kerntekst van het Sanctus stamt uit het Oude Testament, uit het boek van de profeet Je- saja. Daar wordt dit lied be- schreven als het gezang van de serafim , een soort engelen, he- melse wezens. Het bestaan van dit lied in de christelijke liturgie geeft aan dat onder de christenen het gevoel was gegroeid dat wat zij vierden in hun kerk op aarde, in feite de eredienst was van de engelen. De hémelse liturgie. En de liturgie die mensen vie- ren, is een afglans – een ‘icoon’ – van de eredienst van de engelen. In verband met de ‘liturgie als icoon’ zegt de kerkvader Chrysostomus het volgende over de kerkgemeen- schap die het Sanctus zingt: «[De Kerk] bootst het koor der engelen na… In den hoge zingen de legioenen van de engelen een lofprijzing; hier beneden komen mensen samen in zangkoren om het zingen der engelen na te boot- sen door precies diezelfde lofprij- zing ten gehore te brengen. De hemelse machten én de aardse wezens verbinden zich met elkaar in het vieren van één liturgie. Er is maar één eucharistie, slechts één vreugdezang, slechts één jube- lend koor.» De kerkvaders vonden in de Bijbel zelf het beeld van de hemelse liturgie, bijvoorbeeld in de Brief aan de Hebreeën: “Christus is niet binnengegaan in het door mensenhanden gemaak- te heiligdom; dat is alleen maar een symbool (Gr. antitypa) van het waarachtige heiligdom; Hij is de hemel zélf binnengegaan om er nu, voor onze zaak, bij God pre- sent te zijn.” (Heb 9: 24). Het sleutelwoord is ‘nu’ in dit bijbelfragment. De hemelse li- turgie vindt nú plaats, en – zo zeiden de kerkvaders – onze aardse eredienst hier en nu is daar een volstrekt actuele re- presentatie van. Dat degenen die liturgie vieren zich ten diepste voegen in een hemelse werkelijkheid, daaraan herin- nert ons het ‘Heilig, heilig, heilig’ aan. Iedere eucharistie- viering weer. Leo van Leijsen Byzantijnse liturgie XXIII: Heilig, heilig, heilig de Heer van de (hemelse) legermachten Vol zijn hemel en aarde van Uw heerlijkheid Hosanna in den hoge. Gezegend Hij die komt in de naam van de Heer. Hosanna in den hoge. De hemelse liturgie met Christus als de hogepries- ter in bis- schopsge- waad en met de engelen.