Jaargang 64 Nummer 5

Pokrof 9 Grensganger tussen twee werelden Een Byzantijns epos Van Byzantijnse literatuur weten we hier nog niet veel. Het is daarom verheugend dat het belangrijkste epos uit die literatuur in Nederlandse vertaling is verschenen: Diyenis Akritis, een Byzantijns Liefdesepos. We gaan in op de hoofdpersoon, en besteden aandacht aan de uitgave. D e literatuur die het duizendjarig Byzantium opleverde is de meesten nauwelijks bekend, maar ze is er in overvloed. In de tijd dat het geschrevene bij ons voornamelijk kloosterwerk was, was het daar in alle maatschappelijke geledingen doorge- drongen. Er werd veel geschreven. Het meeste kennen we hier dus niet, en voor een groot deel missenwe er niet veel aan. De poëzie, om iets te noemen, was meestal middelmatig, emotieloos en didactisch van aard. Gedichten waren er om iets te leren, en door de vorm kon je het beter onthouden. Uitzonderingen zijn natuurlijk het werk van dichters als Romanos de Melode en Johannes van Damascus en de hymnen die we kennen uit de eredienst. Uit mondelinge overleveringen kwamen heldendichten voort. Toch is het epos waar het hier om gaat, daar niet of nauwelijks uit voortgekomen. Het wordt vergeleken met de Ilias, Odyssee enAeneïs; ook al hebbendie epen meer te bieden, de Diyenis Akritis is niet te versmaden. Het is niet op zijn homerisch ontstaan, eerder als de Aeneïs, ‘achter de schrijftafel. Mogelijk in de tiende, elfde eeuw. Basilios Digenes Akritis – we houden de gangbare spelling aan. In de vertaling wordt y gebruikt: Diyenis, omdat de gamma na de zesde eeuw anders werd uitgesproken, en is dus taal- kundig correct. Het Grieks, niet erg moeilijk, is anders dan dat van de tragediedichters. De naam ‘Akritis’ komt van akra , grens – de held bewaakt de Byzantijns-Arabische grens bij de Eufraat; ‘Digenes’ betekent ‘tweegeborene’: hij is de zoon van een Arabische emir –moslim– en een Byzantijns meisje, christelijk dus. In ‘Basilios’ zien we het begrip ‘basileus’, keizer of koning, én enige succesvolle keizers van die naam. We spreken hier van Byzantijns, maar de lezer zal weten dat het gaat over Romaioi , Romeinen – de Byzantijnen beschouwden zich- zelf als Romeinen. Het leven vanBasilios Uit de vele avonturen die het epos bevat nemen we het volgende. De vader van Basilios, de emir, viel het Byzantijnse gebied binnen en nam de dochter van eenmagnaat, een rijkman, mee als buit. Haar broers haalden haar terug. De emir mocht met haar trouwen, mits hij het rechte geloof aannam. Dit deed hij, en hij ging in het Byzantijnse gebiedwonen. Zijn zoon Basilios groeit op, en wordt een onverslaanbare strijder. Hij schaakt de dochter van generaal Doukas. Als de generaal met haar Handschrift met epos van Digenes Akritis in Nationale Bibliotheek van Griekenland (Foto: Wikimedia Commons) / /