Jaargang 64 Nummer 5

Beginnend bij de ontwikkelingen in het Westen sinds de Renaissance, spreekt Peter van de Hoven, kunstenaar en icoonschilder, over de verschillen van de plaats van het licht in de schilderkunst van Oost en West én over het licht van de iconen in het bijzonder. E en van de belangrijkste kenmerken van de Renaissance is de geest van onderzoek. Maar dit onderzoek is niet denkbaar zon- der papier, dit prachtige beschrijf- en bedrukbare materiaal als drager en verspreider van alle infor- matie. De wereld wordt onderzocht en kaarten worden gedrukt. De uitvinding van de boekdruk- kunst is ondenkbaar zonder papier. Vesalius (16 e eeuw, een van de grondleggers van de anatomie) laat boeken drukken met anatomische studies in prentvorm. Het was de expansie van de Islam die zorgde voor de eerste kennismaking met deze Chinese uitvinding en zo kwamen via de Arabie- ren de eerste papiermolens in Spanje. Zij die be- weren dat Rusland nooit een Renaissance heeft gekend, hebben in dit opzicht gelijk. Het licht onderzocht Deze geest van onderzoek maakte de natuur tot de leermeesteres der kunst, Natura Artis Magis- tra . Bij Jan van Eyck in de 15 e eeuw treft men de- ze geest van onderzoek reeds ten volle aan. Het realisme wordt geboren, iets waarvoor olieverf zich uitstekend leent. Nauwgezet wordt de licht- val bestudeerd. Wat onze ogen zien, is de com- plexe reflectie van licht op gezichten en gewa- den. Het licht, meer precies het natuurlijk licht, wordt weergegeven komend uit een enkele bron, hetzij de zon, hetzij een lamp of haardvuur. Het is al waarneembaar bij Fra Angelico (15 e eeuw) die met één been in de Latijnse en het andere been in de Griekse wereld lijkt te staan. Dit on- derzoekend weergeven van de werkelijkheid, dat niet denkbaar is zonder papier, zal ten slotte lei- den tot het clair-obscur , de schildertechniek van licht-donkercontrast. Ontwikkelingen inhetOosten In diezelfde tijd echter is in het Griekse Oosten een diep wantrouwen gegroeid jegens het Latijn- se Westen. Een wantrouwen dat zich ook zal meedelen aan Rusland, als erfgenaam van Tsar’- grad, de Keizerstad, zoals ze Constantinopel, het ‘Tweede Rome’, blijven noemen. Het is in dezen begrijpelijk dat het licht een rol is gaan spelen in de verschillende visies zoals die tussen Oost en West bestaan. Een verschil dat alleen maar gezorgd heeft voor een groeiende verwijdering, alsof het Schisma tussen Rome en Byzantium al niet genoeg was. Het heeft ook een verschil opgeleverd in de wijze van schilderen. Dat het schilderen in het Westen een geheel an- dere evolutie heeft ondergaan, terwijl die in het Oosten onveranderd is gebleven, is een wat simplistische benadering, want ook in het Oos- ten ziet men ontwikkelingen en veranderingen. Vooral in de 19 e eeuw is er sprake van een im- mense invloed van het Westen op wat men de academische stijl van icoonschilderen is gaan noemen. Die invloed van westers realisme is zeer tegenwoordig in de Verlosserskathedraal, opgericht (begin bouw 1839, inwijding 1883) in Moskou ter gedachtenis aan de verdrijving van Napoleon (1812), maar door Stalin verwoest 3 Pokrof Het licht van iconen Icoon van de Transfiguratie door Feofan Grek.

RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=