Jaargang 63 Nummer 5

Pokrof 2 3 D e ochtenddienst of met- ten in de Byzantijnse traditie is van een grote schoonheid en misschien wel de meest complexe van alle diensten en in elk geval de langste uit het dagelijkse getij- dengebed. In het Grieks heet hij orthros , in het Slavisch u- trenja . Net als de vespers zijn de metten een synthese van de eredienst in de bisschopsker- ken (zogeheten ‘kathedrale li- turgie’) en de kloosterkerken (‘monastieke liturgie’). Een belangrijke psalm van het ka- thedrale officie was in de vroegste tijd psalm 63 (Griek- se telling 62). In het Grieks be- gint deze met ‘God, mijn God, in de ochtend verlang ik naar U’; de Hebreeuwse versie houdt het op ‘God, mijn God, naar U verlang ik’. Het is ook ‘in de ochtenduren’ dat in vs 7a de psalmist volgens de Griekse versie peinst over God; in de Hebreeuwse tekst geschiedt dit peinzen ‘in de nachtwaken’. Daarom be- hoort in de Arameestalige Oost-Syrische liturgie, die de Hebreeuwse Bijbelversie in dezen volgt, psalm 63 juist tot het nachtofficie . Rond psalm 63 (62) heeft zich in de oosters-orthodoxe met- ten de latere zogeheten hexa- psalm (‘zespsalm’: pss 3, 38, 63, 88, 103 en 143) gevormd, gelezen aan het begin. Uit de liturgie van de monniken die traditiegetrouw graag psal- men bidden, stamt het dage- lijkse portie uit het psalterium dat gereciteerd wordt, de ka- thisma. In de kathedrale litur- gie van de Anastasis ofwel H. Grafkerk in Jeruzalem werd steeds op zondag – een weke- lijks Pasen – in de metten een verrijzenisevangelie gelezen. Dit gebeurt tot op de dag van vandaag na de kathisma en kleurt de wekelijkse zondags- viering met de vreugde van de Opstanding. Er komt meer uit het H. Land: in de Palestijnse kloosters werd de ‘canon’ gecreëerd, poëtische stukken, geplaatst bij de negen kantieken uit Ou- de en Nieuwe Testament (bv Loflied van Hanna uit I Samu- el, Lofzang van Maria uit Lu- kas) en toegesneden op het thema van de dag. (De Bijbelse kantieken zelf vielen na ver- loop van tijd in de praktijk weg.) Met name in de 8 e eeuw hebben grote literaire genieën zoals Johannes van Damas- cus, Thomas van Maiuma en Andreas van Kreta deze ca- nons gedicht. Verderop in de metten worden de lofpsalmen 148-150 gebe- den – eveneens een oud kern- stuk van de metten. Op zon- en feestdagen volgt de Grote Doxologie, het Gloria dat in de Romeinse ritus in de eucharis- tieviering terechtkwam. De metten zijn met litanieën, ge- beden en hymnische stukken doorweven. De ochtenddienst verschilt enigszins van vorm naar gelang hij op weekdagen, zondagen, feesten, of in de vasten, of gecombineerd met vespers of de Goddelijke Litur- gie wordt gevierd. Wat al deze vormen bindt, is de lof die de verzamelde ge- loofsgemeenschap God toe- zingt bij het ochtendkrieken. Leo van Leijsen Byzantijnse liturgie XIV: De belangrijkste metten van het jaar zijn die van Pasen, hier in Sergiev-Posad, Rusland (Foto: Wikipedia)