Jaargang 63 Nummer 2

Kerkmusicus in woelige tijden De Orthodoxe landen van de Balkan hebben hun eigen tradities van liturgi- sche zang. In onze oren klinken ze als Byzantijnse/Griekse (een- stemmige) melodieën met ison op Kerkslavische of Roemeense teksten. Paul Baars, schrijver van dit artikel, is er een grote fan van. In de Osmaanse perio- de (± 14 e eeuw – begin 20 e eeuw) leefde het Orthodoxe christendom vooral voort in de dorpen en de kloosters, met name in de afgelegen berggebieden. De steden waren sterker geïslamiseerd. Er was toen verval en verwaarlozing in de Orthodoxe Kerk, maar ook herleving en bloei. Tijdens de latere communistische perio- de (1944-1991) was het opnieuw niet makkelijk. De ontkerkelijking, ten dele het gevolg van het communisme, drong diep door in deze samenlevingen. Landen als Macedonië en Bulgarije maken op de auteur, nu na meer dan 25 jaar einde van het communisme, nog steeds een geseculariseerde indruk. Maar er is ook nieuwe leven in de Orthodoxe kerken. De herontdekking van de eigen kerkelijke zang is daarvan een onderdeel. H ier en daar, verspreid over de wereld zijn nog oude handschriften bewaard gebleven. Ze zijn vaak nog niet goed on- derzocht. Zo nu en dan wordt er iets terugge- vonden. Dan wordt de historicus in mij meteen wakker! Rond het jaar 2010 zijn in het dorpje Smojmirovo in het Oosten van Macedonië handschriften teruggevonden, afgeschreven door een zekere Andon Šahpaski. Een deel is gedigitaliseerd door professor Jane Kodža- bašija. Hij heeft het in die vorm ook op internet gezet, en zo vond ik het ook, toevallig. Behalve zijn mooie partituren heeft Andon Šahpaski niets nagelaten. Zijn neef Vasil, diens vrouw Draga en enkele andere oude bewoners van het dorp waren de enigen die nog iets over het leven van deze getalenteerde kerkmusicus konden vertellen. Andon Šahpaski’s leven Hij moet ergens rond 1860 geboren zijn. Na de vroege dood van zijn vader Jovan, werd hij opgevoed door zijn oom Lazar, die priester was. Deze leerde hem niet alleen het vak van kleer- maker, maar ook de liturgische zang. Hij werd zo een volleerd kleermaker en bovendien een begaafd kerkzanger. Hij heeft daarna mogelijk nog scholing gehad in het nabij gelegen beroem- de Rila-klooster, gelegen in wat nu West- Bulgarije is. Mogelijk leerde hij daar ook de kunst van het kalligraferen en van het vervaar- digen van liturgische kleding. Hij keerde terug naar zijn geboortedorp en werd protopsaltis (voorzanger/koorleider) van de dorpskerk, die was gewijd aan de Ontslaping van de Moeder 1 9 Pokrof Affiche bij tentoonstelling over Andon Šahpaski te Smojmirovo (Macedonië) in 2015.