Jaargang 62 Nummer 3

Pokrof 7 iedereen slachtoffer en verliezer van de oorlog, ongeacht aan welke kant hij of zij staat. Aan Rus- sische zijde vecht slechts een minderheid van Oekraïners mee. Na de oorlog moeten we manie- ren vinden om weer met hen samen te leven. Oekraïense families hebben echtgenoten en va- ders in het oosten verloren, maar Oekraïners in de regio Donbass verloren ook geliefden bij bom- bardementen en spervuur. Misschien is het nog te vroeg om te praten over verzoening tussen Oekraïne en Rusland, maar een duurzame vrede tussen de twee landen zal onmogelijk zijn zonder verzoenende stappen. [ 3 ] Het moeilijkste niveau van verzoening be- treft de ziel (het innerlijk), in het bijzonder de door propaganda beschadigde harten van men- sen. De Russische propaganda die de oorlog steunt is zo krachtig dat het zelfs gematigde en verstandige mensen in het Westen heeft beïn- vloed. In nog veel sterkere mate heeft propagan- da bezit genomen van de harten en de verbeel- ding van lager opgeleide burgers in de post- Sovjettijd, in zowel Oekraïne als Rusland. Dit ge- beurde door leugens te verspreiden, eenvoudige antwoorden te geven op ingewikkelde vragen of het inhaken op heimwee naar de Sovjet-Unie en haar mythologie. Na de oorlog zal ontgifting van deze propaganda hard nodig zijn in Oekraïne, met name in het oosten van het land. Ontgiften is de enige manier om de andere niveaus van ver- zoening mogelijk te maken. Verzoening tussen de slachtoffers en de daders van het regime van Janoekovitsj, evenals die tussen de slachtoffers van de oorlog, zal onbereikbaar zijn zonder bruggen te bouwen tussen de verhalen van be- trokkenen en het deconstrueren (= afbreken , ont- mantelen , red.) van leugens. Nu bestempelt de Russische propaganda de Oekraïense kant als fascistisch en de Russische zijde als antifascis- tisch. Al deze technieken van de propaganda moeten voor deconstructie in aanmerking ko- men. Alleen zo kunnenmensen geholpen worden om zich weer met elkaar te verzoenen. Oekraïne kan hierbij leren van het voorbeeld van Zuid- Afrika, een land met gelijkaardige ervaringen van totalitarisme, oorlog en propaganda. On- danks alle verschillen tussen beide landen zijn hier belangrijke overeenkomsten te vinden. Gelijkenissenmet Zuid-Afrika Zuid-Afrika werd verdeeld door de op ras geba- seerde ideologie van de apartheid en Oekraïne wordt verdeeld op grond van etnische afkomst door de ideologie van de ‘Russische wereld’. Om- gekeerd worden Oekraïners die zich identifice- ren met de ‘Russische wereld’ beschouwd als vij- anden van het land. Een volgende overeenkomst tussen Zuid-Afrika en Oekraïne is dat de twee ideologieën van de apartheid en de ‘Russische wereld’ werden opge- bouwd en ondersteund door de kerken. Zoals de Nederduitse Gereformeerde kerk (NGK) het be- wind in Zuid-Afrika ondersteunde, begunstigde de Russische Orthodoxe Kerk (ROK) het regime van Janoekovitsj. Waar apartheidskerken scheidsmuren bouwden in Zuid-Afrika, sloopten anderen muren. Dit ge- Vader Cyril Hovorun De theoloog Cyril Hovorun is priestermonnik van de Orthodoxe Kerk van Oekraïne (Patriarchaat van Moskou) en werkt nu als onderzoeker aan Yale University (VS). Zijn onderzoeksvelden zijn patris- tiek (kerkvaders), ecclesiologie (kerkleer), sociale en politieke vraagstukken. Bijgaand artikel bevat zijn (ingekorte) lezing op een studiedag over Oek- raïne van 4 april 2015 in Tilburg. Enthousiast is hij daar over Maidan, het plein in de Oekraïense hoofdstad Kiev waar in de ijskoude winter van 2013-2014 maandenlang werd geprotesteerd te- gen het corrupte, misdadige en gewelddadige be- wind van de vorige president Janoekovitsj. Hovo- run noemt de Maidan-ervaring “de Revolutie van deWaardigheid” met als kenmerkende waarden: eerlijkheid, onbaatzuchtigheid, bereidheid tot zelf- opoffering, geweldloosheid en solidariteit. Maidan is voor hem ook een sociaal, politiek en religieus fenomeen, zelfs een mondiaal thema. De betogers op Maidan bepleitten ook een onafhankelijk maat- schappelijk middenveld (‘civil society’), een nieu- we sociale identiteit die de relaties tussen de Oek- raïense kerken, de samenleving en de staat voorgoed kan veranderen. Het oosters-orthodoxe christendom in Oekraïne (en elders) heeft volgens Hovorun te lang gedacht dat de staat de enige ge- schikte partner is voor de kerk.Verrassend vond ik van hem te horen dat de meerderheid van de ma- nifestanten op Maidan Russisch sprak en dat is veelzeggend. Helder ijvert Hovorun voor vrede, verzoening en waarheid in zijn geteisterde land, maar hij is erg kritisch over de rol die de buiten- landse kerken en oecumenische organisaties daar- bij spelen zoals de orthodoxe kerken, het Vaticaan en deWereldraad van Kerken. Huub Vogelaar