Jaargang 60 Nummer 2

Pokrof 1 3 bereiding via een liturgiecommis- sie. Er verschenen steeds nieuwe teksten en harmonisaties. Het was een uitputtingsslag. Ik had als diri- gent van een studentenkerkkoor wekelijks een voorbereiding, een repetitie én een viering – dit náást studeren en werken. Betrokkenheid Bovenstaande werkwijze is in een Orthodoxe parochie ondenkbaar. Vanuit de bevlogenheid van de katholieke liturgische vernieuwing lijkt de Byzantijnse ritus in de Katholieke Kerk, op de manier zoals die vaak in Nederland wordt gevierd, een stap terug naar passi- viteit. De gelovigen zitten de hele viering in de banken. Alleen de priester en het koor lijken actief en worden op hun kwaliteit beoordeeld. In een Orthodoxe viering zie je bij nader inzien andere vormen van betrokkenheid. De gelovi- gen nemen bloemen mee, steken kaarsen op, kussen iconen, staan en beweging zich vrijer. Gerechten worden gezegend, water wordt gewijd. Rond afgelopen Kerstmis hadden in de Nijmeegse Byzantijnse kapel alle kerkelijke families (katholiek van Byzantijnse ritus, Russisch-orthodox, Servisch-orthodox) hun vie- ringen. Er was tussendoor nog een begrafenis. De kerk stond daardoor vol met bloemen. Het was een feest om te zien. Lichamelijkheid In de westerse cultuur is een herwaardering geweest van de lichamelijkheid en een grote aandacht voor het milieu. Maar het lijkt of dat aan de kerk en de liturgie voorbij is gegaan. Op vakantie in India lukt het nog wel met een gebedsmolen, maar thuis ontstaat een soort ver- legenheid. Het geloof en liturgie lijken tot iets geworden dat buiten het gewone leven staat, iets voor boven de wenkbrauwen: een beschouwing over wat God en de Bijbel betekenen én niet te vergeten een ethiek, een opdracht over wat we moeten doen. Het lijkt alsof van een overvloedi- ge maaltijd alleen een streng verbalistisch dieet is overgebleven. Er leeft zeker veel méér in ons. Maar het lukt niet dat te uiten. De traditionele vormen van devotie bestaan niet meer en nieu- we vormen ontstaan niet zomaar. Vervreemding Orthodoxe immigranten die bij een katholieke Byzantijnse viering of koor verzeild raken, voe- len daardoor een soort vervreemding. Men her- kent veel, maar kan zich niet uiten: geen iconen vereren, geen kaarsen aansteken. Bijna nie- mand maakt een buiging of slaat een kruis. Maar ook de andere richting uit kan een ander soort kortsluiting ontstaan. Voor westerse gelo- vigen is meezingen in het koor heel belangrijk. In sommige westerse vieringen staan de laatste tijd meer mensen in het koor dan in de kerk. Maar je kan niet zomaar in een Orthodoxe parochie bij het koor gaan staan. Te communie gaan als niet-orthodox is niet toegestaan. Sommigen kunnen dat accepteren, anderen voelen zich daardoor buitengesloten en geër- gerd. Dynamischer Er zijn dus bij nader inzien in een Orthodoxe (en ook katholieke) Byzantijnse viering, allerlei mogelijkheden ‘actief’ deel te nemen. De vierin- gen zijn veel dynamischer dan westerse vierin- gen. Er is van alles mogelijk. Er is veel devotie. Maar daarbij kun je ook vragen stellen. De Orthodoxe theoloog Aleksandr Schmemann meent dat de gemeenschappelijke betrokken- heid in zijn kerk is verdrongen door allerlei op zich goede persoonlijke devoties tot iconen, hei- ligen, relieken. Mensen komen op het eind van een viering pas binnen en vragen dan een extra viering aan bij de priester voor een privé-inten- tie (moleben of litija). Voor veel gelovigen is de De platsenitsa (‘epitafios’, geborduurde Graf‘icoon’), omringd door een zee van bloemen, na de Goede Vrijdagviering 2012 van de Servisch-orthodoxe Sint Savva-parochie in de Byzantijnse Kapel te Nijmegen (Foto: archief P. Baars).