Jaargang 58 Nummer 5

Pokrof 1 9 Wil van den Bercken , Christian Fiction and Religious Realism in the Novels of Dostoevsky , Anthem Press, London 2011, isbn: 978-0-85728-976-6. W il van den Bercken schreef over de romans van Dostojevski het boek Christian Fiction and Religious Realism in the Novels of Dostoyevsky. Het boek van Van den Bercken ademt een zekere nuchterheid ten opzichte van die lezers die met Dostojevski’s teksten aan de haal gaan. Zij willen in hem een Russisch-orthodoxe schrijver zien, dat wil zeggen: een schrijver die een orthodox theologisch standpunt uitdraagt. Van den Ber- cken verzet zich hiertegen. Het boek is helder geschreven, in korte hoofd- stukken. Het gaat over Dostojevski’s vijf grote romans – los van de autobiografische geschrif- ten, de brieven en een boek als Dagboek van een schrijver . De ideeën daarin: over christendom en het christelijke Rusland, laat Van den Bercken buiten beschouwing. Dit heeft een paar rede- nen. Allereerst dat een zindelijke literatuurwe- tenschapper altijd een onderscheid maakt tus- sen fictioneel werk en ik-documenten. De lite- raire tekst moet voor zichzelf spreken. En ver- volgens, omdat in de brieven en dagboeken zeer duidelijke meningen van Dostojevski naar voren komen: “De ganse bestemming van Rusland ligt in de Orthodoxie (...) Al het ongeluk van Europa is zonder enige uitzondering gekomen doordat ze met de Roomse kerk Christus verloren heb- ben, en daarom besloten hebben dat het zonder Christus ook wel ging.” (Brieffragment Dosto- jevski). Maar in de romans zien we geen duide- lijk standpunt waar het de schrijver om te doen is. Hij bevolkt zijn werk met personages die elk voor een eigen idee uitkomen en dat idee verper- soonlijken. Ze dialogeren met elkaar, gaan con- flicten aan, maar vaak is er geen beslissend gelijk. Ze zijn met elkaar in gesprek, en wij horen de stemmen. Van personages die van God noch moraal willen weten, met vaak heel inter- essante argumenten, én van personages die voor christelijke waarden staan: de christelijke stem- men. Dostojevski is ‘a christian novelist’, zegt Van den Bercken, een christelijke romanschrijver Maar dat wil niet zeggen dat het christendom het laat- ste woord heeft. De christelijke thema’s worden in een geheel van menselijke problemen opgeno- men. Het is wel waar dat een lezer die niet veel met religie heeft, de diepgang ervan niet erg meevoelt. Maar ook het atheïsme wordt serieus genomen. En de lezer kan zijn keuze maken. De lezer vindt er geen theologische argumenten. De religie speelt een rol, maar niet spiritueel of mystiek – van belang zijn de ethische conse- quenties. Wel zijn er steeds bijbelse toespelin- gen. De kerk met haar rituelen speelt er vrijwel geen rol. Het traditionele monnikendom is ver weg. Iconen worden vrijwel niet genoemd. De functie van de kerk is minimaal; het gaat om de essentie van het christendom, waarin de figuur van Christus het belangrijkst is. Hoe pakt dit uit in de indrukwekkendste roman van Dostojevski, De gebroeders Karamazov ? De broers Ivan, Dimitrij en Aljosja zijn door hun vader Fjodor nooit echt opgevoed, en sommigen van hen wensen zijn dood. Als de vader dan wordt vermoord, valt de verdenking op de oudste broer Dimitrij. Deze wordt veroordeeld, terwijl De Russische auteur Fjodor Dostojevski (1821-1881). Christelijke stemmen bij Dostojevski