Jaargang 57 Nummer 4

Pokrof 6 Met het Leven van de zalige Antonius de Grote, hier verder Leven van Antonius genoemd, deed Athanasius, patriarch van Alexandrië onbewust een nieuw literair genre geboren worden: het (christelijke) heiligenleven. Athanasius wilde het leven van Antonius aan monniken voorhouden als model voor hun ascese. W aarschijnlijk al een jaar na Antonius’ dood in 356 begon Athanasius aan het Leven van Antonius . Voor 356 zocht Athanasius Antonius meerdere malen op in de woestijn. Ook liet hij zich informeren door een intimus van Antonius voordat hij zich aan het Leven van Antonius zette. Athanasius’ getrouwheid In hoeverre werd Antonius’ leven in het Procrustesbed van Athanasius’ doelstelling geperst? Op die vraag is door geleerden over het algemeen een aarzelend antwoord gegeven. Athanasius maakt gebruik van de antieke lite- raire motieven en ‘gemeenplaatsen’ ( topoi ), het- geen duidt op zijn streven Antonius toch vooral als rolmodel te presenteren. Maar Athanasius behoorde tot de inner circle van Antonius, en dit maakt het onaannemelijk dat Athanasius Antonius uitsluitend als rolmodel heeft weerge- geven zonder inachtneming van de feiten. Ook de realistische inkleuring van enige topoi duidt hierop. De ‘gemeenplaats’ dat de held lichame- lijk schoon is, wordt voor Athanasius namelijk aanleiding tot een realistische beschrijving van Antonius’ lichamelijke kenmerken: op 105- jari- ge leeftijd had hij al zijn tanden nog, al waren deze afgesleten. Athanasius als mystagoog In de christelijke traditie onderwijst de mystag- oog de inwijdeling om deze zichzelf met zijn ervaringen te doen begrijpen, niet alleen op cog- nitief niveau, maar door diens bestaan om te laten vormen in de relatie met God. Het Leven van Antonius moet als een werk gelezen worden waarin de ‘held’ stapsgewijs werkt aan zijn innerlijke omvorming. Athanasius onderscheidt vijf fasen in dit omvormingsproces. In elke fase laat Athanasius in zijn Leven van Antonius een indringend appèl tot omvorming uitgaan. I De luisterende mens In de eerste fase wordt de jonge Antonius gevormd tot ‘luisterende mens’ ( homo auditor ): iemand die aandachtig, ge-hoorzaam is. Antonius hoort in de kerk het woord Gods en bewaart het in zijn hart. De groei naar de ont- hechting die de ‘luisterende mens’ doormaakt wordt als proces voorgesteld. Eerst hoort Antonius namelijk de bijbelpassages over het afstand doen van bezit (Hand. 4: 35-37, Mt. 19: 21) en schenkt zijn bezit weg of verkoopt het. Athanasius de Grote (Bulgaarse icoon) Spirituele omvorming volgens het ‘Leven van Antonius’