Jaargang 57 Nummer 3

Pokrof 1 0 In de USSR, het land van het staats- atheïsme, werd religie uitgegeven voor een gezworen vijand van wetenschap. Moeder Jelena, een non en tegelijk een belangrijke sterrenkundige, was daar- om een zeer bijzondere figuur voor het Leningrad van de jaren tachtig van de vorige eeuw. Vlak na de perestrojka (1985) heeft deze non een groep om zich heen gesticht, die zij zelf altijd een ‘oerchristelijke gemeente’ noemde waarvoor zij een aantal lezingen over historische en religieuze onderwerpen aan de Leningradse Theologische Academie heeft gegeven. Wellicht waren dit de eerste keren dat de voor- heen (onder het communisme) gesloten deuren van de Academie voor leken opengingen. Als tiener woonde Katja Tolstaja de bijeenkomsten van de ‘gemeente’ vaak bij. Hieronder vertelt zij over deze wonderlijke persoon. M oeder Jelena, of Jelena Ivanovna, zoals ze ook vaak op lekenmanier en uit respect voor haar wetenschappelijke status werd ge- noemd, was toenbijna negentig. Zij was klein, ge- bocheld, blind enwerd door jongemannelijke ge- meenteleden naar de lezingen gedragen, omdat ze niet meer kon lopen. Desondanks beletten noch haar leeftijd noch haar gezondheid deze vrouw om twee en een half uur te spreken! Haar Russisch van vóór de Revolutie had een nostalgi- sche aantrekkingskracht. Zij noemde de namen van beroemde mensen uit de Russische emigra- tie en het bleek dat zij hen persoonlijk kende. Moeder Jelena straalde van binnenuit. Hierom, en niet vanwege de volmaakte gelaatstrekken in haar door ouderdom getekende gezicht, is zij wellicht de mooiste vrouw die ik ooit heb gezien. Haar wetenschappelijk werk blijft gewaardeerd: van haar berekeningen wordt nog steeds gebruik gemaakt en in 1978 is asteroïde nr. 2006 naar haar vernoemd. In de Russisch-orthodoxe krin- gen wordt over haar heiligverklaring gesproken. En toch kan ik niet al haar keuzes plaatsen of be- grijpen, wat met een bredere problematiek van christelijke getuigen, mythevorming en het be- grijpen van de ander samenhangt. Jeugdjaren Jelena Kazimirtsjak-Polonskaja (1902-1992) werd geboren in een adellijke familie met een landgoed op de Pools-Oekraïense grens van het Russische Rijk, een gebied dat na de revolutie van 1917 tot Pools grondgebied werd verklaard. Jelena’s jeugd is voornamelijk verbonden met de Oekraïne en Polen, maar ze was een Russische patriotte. In 1944 ging zij naar de USSR om “God, Vaderland en jeugd te dienen”. In haar autobiografische boek Over de werking van Gods genade in de moderne wereld vertelt ze de belang- rijkste levenskeuzes op jonge leeftijd bewust te hebben genomen: op haar dertiende besloot het meisje, dat veel liefde had voor verschillende Moeder Jelena (Kazimirtsjak-Polonska) Moeder Jelena op oudere leeftijd als moniale.