Jaargang 56 Nummer 1

1 5 Josephien van Kessel waagde zich in Rusland in het debat over Sofia, de goddelijke Wijsheid, tussen theologen en filosofen. De kloof was groot, niet te over- bruggen door dialoog noch gebed, hoogstens naar goed Russisch gebruik door de toast op het eind. V an 1 tot 5 oktober 2008 nam ik deel aan de conferentie ‘Russische Sofiologie in eenEu- ropese context’, die door het Bijbels Theologisch Instituut St. Andrews (zie Pokrof 2008 4, pp 10-11; 18-20) georganiseerd werd in Zvenigorod, een stadje op zo’n anderhalf uur met de stoptrein vanuit Moskou, Belorusskij station. Deze con- ferentie was onderdeel van een serie conferen- ties die in samenwerking met het Ostkirchliches Institut in Regensburg, Duitsland georganiseerd wordt. Voorgaande conferenties hebben gere- sulteerd in 4 delen in de serie Russkie Mysliteli (Russische Denkers) van het Instituut St. And- rews . Behalve de directeur van het Ostkirchliches Institut, Professor Dr. Rauch en een toehoorder uit Regensburg, waren er, behalve ikzelf, nog een Duitse en een Canadese deelnemer, alsme- de drie Poolse deelnemers en één Oekraïense. Op een totaal van 25 deelnemers was de meer- derheid Russisch en uit St. Petersburg en Mos- kou. Onoverbrugbare kloof Belangrijker dan de geografische herkomst van de deelnemers was echter hun vakspecialisatie: er waren theologen, priesters, filosofen, culturo- logen, filologen en sociologen aanwezig. Vooral tussen de filosofen en de theologen bleek een onoverbrugbare kloof te bestaan over de Russische sofiologie, die niet zozeer met de taal, als wel met totaal verschillend uitgangspunten te maken had. De officiële kerkelijke hiërarchie was niet vertegenwoordigd op de conferentie: de aanwezige priesters igumen Veniamin (Novik) en archimandriet Pavlov zijn eerder als dissiden- ten binnen de Orthodoxe Kerk te bestempelen. Zoals igumen Veniamin – vrijwel de enige Russische deelnemer die de vertaalslag tussen filosofie en theologie wel kon maken – in zijn voordracht zei: “Sofiologie is een poging tot een theologische fundering van de cultuur”. Voor de traditionele Russisch-orthodoxe theologie is de cultuur echter een ‘nisjto’ of een niets. De balans tussen God en mens en wereld slaat voor de Orthodoxie door naar God. De Kerk wil niet van deze wereld zijn en is principieel afgewend van deze wereld en gericht op de transcendente wereld. De Orthodoxie waardeert de wereld en de cultuur of de menselijke geschiedenis eigen- lijk niet als waarde op zichzelf. Mislukte verbinding Met hun sofiologie willen zowel Vladimir Solovjov – de vader van de Russische sofiologie – als Sergej Boelgakov een werelderkennende en zelfs wereldomhelzende en waarderende hou- ding van de orthodoxe christen bewerkstelligen. De wereld heeft een waarde op zichzelf – ook al is die in de gevallen menselijke staat geminima- liseerd tot een bijna niets – in zijn sofianiteit oftewel: in de mate van zijn verbinding met de Wijsheid van God. De Russische sofiologie pro- beerde juist deze wereldgerichtheid te funderen Russische Sofiologie in een Europese context Pokrof Kijkje in het straatje naar het kloostercomplex van het stadje Zvenigorod bij Moskou. (Foto: J. van Kessel)