Jaargang 54 Nummer 4

Pokrof 9 Sinds de toetreding van Roemenië en Bulgarije tot de Europese Unie in januari van dit jaar heeft de Orthodoxie een belangrijkere plaats gekregen in het religi- euze spectrum van de EU. Maar al enkele jaren eerder waren Orthodoxe kerken betrokken bij de Europese Unie, namelijk bij de discussie rond een grondwet dan wel een verdrag voor Europa. Het ging toen om de vraag of het christendom vermeld moest worden als één van de historische wortels van de Europese identiteit, naast die van de Klassieke Oudheid en de Verlichting. Behalve katholieke hebben ook Orthodoxe kerkleiders hun stem laten horen. P atriarch Aleksij II van Moskou en metropo- liet Kirill, hoofd van het Departement voor Externe Kerkelijke Betrekkingen van het Mos- kouse Patriarchaat, hebben in 2003 verschillen- demalen gepleit voor verwijzing naar de christe- lijke wortels van Europa in een grondwet van de EU. Op 14 februari 2003 heeft metropoliet Kirill een open brief geschreven aan de voorzitter van de ontwerpcommissie, Valery Giscard d’E- staing. Daarin bekritiseerde hij de opvatting van godsdienst als louter privé-zaak en niet als inte- grale levenshouding die de sociale en politieke orde mag beïnvloeden. Ook bestreed hij het feit dat de christelijke cultuur niet genoemdwerd als historische bron van de Europese beschaving. ‘Ontkenning christendom’ Op 27 mei van hetzelfde jaar geeft het Departement van metropoliet Kirill een reactie op een nieuw ontwerp, waarin de weigering om het christendom te noemen is gehandhaafd. De verklaring wijst dan op de historische onjuist- heid in het ontwerp om alleen de Grieks- Romeinse beschaving en de Verlichting te noe- men als bronnen van Europese beschaving: “Het ontwerp negeert volledig de historische periode van de vierde tot de achttiende eeuw toen het christendom een dominante invloed was bij de ontwikkeling van de Europese naties. Hoe kan men aan de jonge generaties in Europa het bestaan van de prachtige kathedra- len in Europa verklaren en de redenen waarom grote componisten, kunstenaars en schrijvers bijbelse onderwerpen en kerkelijke thema’s in hun artistieke werk hebben gebruikt? De bena- dering in het ontwerp betekent een herschrij- ving van de geschiedenis volgens bepaalde ide- ologische normen. Wij weten maar al te goed vanuit de geschiedenis van Rusland waartoe het opleggen van een bepaalde wereldbeschou- wing leidt. Bovendien is een speciale verwij- zing naar de filosofische stroming van de Verlichting ideologisch niet neutraler dan een verwijzing naar een bepaalde godsdienst.” Dit zijn steekhoudende opmerkingen. Als men alleen de Klassieke Oudheid en de Verlichting noemt als bronnen van Europese beschaving, slaat men veertien eeuwen over, en de Verlichting bevatte ook antireligieuze tenden- sen. Metropoliet Kirill stelt daarom voor zowel christendom als Verlichting te vermelden. Frans laïcisme Op 14 december 2003 stuurt patriarch Aleksij een brief aan aartsbisschop Christodoulos van Athene en paus Johannes Paulus II over de kwestie van de vermelding van het christen- dom in het Europese charter. Daarin stelt hij De Orthodoxe kerken en de Europese identiteit De Europese vlag als symbool van de Europese Unie. Zowel kerkleiders als politieke leiders uit overheersend Orthodoxe landen beijveren zich om de Orthodoxe stem in de EU te laten horen.